Dat zei Henri Bloemen, hoofddocent vertaalwetenschap aan de Katholieke Universiteit Leuven, woensdag tijdens een symposium in boekenstad Antwerpen. Vijf redacteuren van het aansluitend daaraan gepresenteerde boek ”De Bijbel in de Lage Landen” hielden hier een presentatie.

Prof. dr. Youri Desplenter, docent historische Nederlandse letterkunde aan de Universiteit Gent, stelde dat de eerste vertaling van de vier Evangeliën in het Nederlands eerder heeft plaatsgehad dan tot nu toe werd aangenomen. Het nog bestaande handschrift uit 1275 had een Vlaamse voorloper, die mogelijk uit 1200 dateert. Verder onderzoek moet uitwijzen waar het geschreven is. Gent, Ieper en Brugge komen in aanmerking komen.

Prof. dr. Wim François, research professor in de geschiedenis van kerk en theologie aan de KU Leuven, legde uit dat Bijbeldrukker Jacob van Liesvelt in 1545 niet om zijn geloof ter dood is veroordeeld. De Liesveltbijbel, die door hem op de markt werd gebracht, was lange tijd dé Bijbel voor de protestanten in de zestiende eeuw. Hij werd ter dood veroordeeld omdat hij boeken drukte zonder toestemming.

Jacob van Wesenbeke, een vertrouweling van Willem van Oranje, schreef in 1569 dat Van Liesvelt was veroordeeld vanwege een kanttekening waarin zou staan dat de zaligheid alleen door Jezus Christus kwam. Dit kan echter niet bewezen worden, aldus François, die stelde dat tijdens het proces van Van Liesvelt niet over die zinsnede is gesproken.

De woorden van Van Wesenbeke zijn in de negentiende eeuw opgepikt door schrijvers die Van Liesvelt tot martelaar verklaarden. François: „In de zestiende eeuw zag men Van Liesvelt niet als martelaar en hij werd dus ook niet in de martelarenboeken opgenomen.”

Prof. dr. August den Hollander, hoogleraar geschiedenis van het religieuze boek aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, stelde dat in de zeventiende eeuw zowel bij protestanten als bij rooms-katholieken aandacht was voor Bijbels in het Nederlands. „Beide groeperingen waren gehecht aan het lezen van de Bijbel in de volkstaal.” De hoogleraar noemde een aantal aanpassingen van de (rooms-katholieke) Moerentorfbijbel, die uit de zestiende eeuw dateerde.

Dr. Henri Bloemen noemde de negentiende eeuw een vruchtbare, vernieuwende en verrassende periode voor de vertaling van de Bijbel. „Het geestelijke kader van de maatschappij verschilde in de negentiende eeuw van de eeuwen daarvoor. Er was toen al een proces van secularisatie gaande. De moderniteit vond zijn weerslag in de nieuwe vertalingen. Men wilde een betrouwbare grondtekst construeren maar dat had wel tot gevolg dat het gezag van Gods Woord minder werd. In de vertaling wilde men wetenschappelijk te werk gaan, waardoor het openbaringskarakter in het gedrang kwam.” Hij noemde de totstandkoming van de (roomse) Canisiusvertaling en de (protestantse) Leidse Vertaling als vrucht van dat denken. De laatste noemde hij een tekstkritische vertaling, wat vooral zichtbaar werd in de inleidingen en het notenapparaat.

Prof. dr. Paul Gillaerts, hoofdredacteur van ”De Bijbel in de Lage landen”, stelde in zijn betoog dat de scheidslijnen in de twintigste eeuw anders begonnen te lopen dan de tegenstelling protestants versus rooms-katholiek. „Het gaat nu meer om de vertaalopvatting van de vertaler.”

Geschiedenis vertalen te boek gesteld

”De Bijbel in de Lage Landen” beschrijft de geschiedenis van het vertalen van de Bijbel in de Nederlanden. Aan het „standaardwerk” is bijgedragen door wetenschappers uit Nederland en Vlaanderen. Hoofdredacteur is prof. dr. Paul Gillaerts (1954), hoogleraar Nederlands aan de KU Leuven.

De presentatie van ”De Bijbel in de Lage Landen. Elf eeuwen van vertalen” (ISBN 978 90 8525 039 5) had woensdag plaats in het stadhuis van Antwerpen. Uitgever Philippe van Heusden van Royal Jongbloed overhandigde het eerste exemplaar van het boek aan Philippe Heylen, schepen (wethouder) cultuur.