Volgens Scruton doet Europa er verkeerd aan lokale banden te vervangen door een nieuwe Europese identiteit. Dat is immers nog steeds niet meer dan een idee dat ver van mensen afstaat. „Wij moeten duidelijk maken dat mensen door hun verbondenheid met hun stad of regio ook verbonden zijn met een groter geheel”, aldus Scruton.

In 2014 verscheen uw boek ”The Soul of the World.” Heeft Europa ook een ziel?

„Jazeker. Wij delen een geestelijk erfgoed. Niet alleen zijn wij geografisch verbonden, maar ook onze instellingen komen voort uit gemeenschappelijke christelijke wortels, waaronder ons hele rechts- en politieke stelsel. Mensen zijn zich er nauwelijks nog van bewust. Maar ergens diep weggestopt in het onderbewustzijn is dit besef van de gemeenschappelijke basis er nog steeds. Het is een wezenlijk deel van veel dingen die wij doen, ook al kunnen wij er niet helemaal de vinger op leggen of herkennen wij het niet.

Westerse muziek kun je onmogelijk begrijpen als je de invloed van het christendom er niet in herkent. Die erfenis hóór je in de muziek. Ik geloof dat dat is wat ons zo ontroert in de muziek van Bach.

Er zijn stemmen in de EU geweest om dit deel van onze erfenis te ontkennen. Ten onrechte, denk ik. Ook al neemt ons gevoel van verbondenheid af, deze erfenis zit nog steeds in alles waaraan we gehecht zijn. Onze instellingen zijn nog steeds christelijke instellingen. Dit inzicht is heel belangrijk.”

In de praktijk lijkt het erop dat de burgemeester nog de enige is in wie mensen vertrouwen hebben. Hoe verklaart u het dat ”Brussel” de mensen in de EU-lidstaten zo weinig zegt?

„Het behoort niet tot hun werkelijkheid. De Europese instellingen staan te ver af van de gewone mensen. Zij kunnen zich er niet mee vereenzelvigen. Zij voelen zich niet verbonden met de EU-instellingen. Voor hun gevoel hebben de beleidsmakers in Brussel heel andere belangen.”

U snijdt in uw boek het gebrek aan vertrouwen aan. Wij zien dat terug in de opkomst bij de Europese verkiezingen, die sinds 1979 daalt. Kan er in de EU ooit saamhorigheidsgevoel ontstaan?

„Het lijkt me vergeefse moeite om voor iedereen een gevoel van verbondenheid met Europa en zijn instellingen te creëren. Wel kunnen we ervoor zorgen dat mensen zich opnieuw verbonden gaan voelen met hun eigen deel van Europa. Door de band met de stad of regio waar zij wonen. Wij zouden hen kunnen doen inzien dat zij daardoor ook verbonden zijn met een groter project. Wij moeten absoluut onderkennen dat mensen zich eerst verbonden voelen met het eigen vaderland. Dat is de fout die de EU heeft gemaakt.

Wij zien nu ook de dreiging van de radicale islam. Wat wij nu zien, is pas het begin. Die bedreiging is morgen echt niet voorbij. Kijk naar Libië of het Midden-Oosten. Daarnaast hebben we Rusland, dat voor de Baltische landen en Oekraïne een bedreiging vormt. Dit zijn ook bedreigingen voor Europa als geheel. Mensen zouden moeten opkomen voor hun nationale belangen.”

Is dit wel politiek correct?

„Politici die politiek correct willen zijn, kiezen voor de gemakkelijkste weg. De media beschimpen geen politici die alleen maar politiek correcte dingen zeggen.

Goede mensen worden er altijd van beticht slecht te zijn als zij ongemakkelijke dingen durven te zeggen. Zodra je je medemensen ter verantwoording roept, word je veroordeeld. Neem de Franse president De Gaulle. Hij was een groot leider. Hij redde zijn land, niet alleen tijdens de oorlog maar ook in de jaren 50. Hij zorgde ervoor dat het land weer zelfrespect kreeg. Hij bouwde een krachtige Franse staat.

Uiteraard werd De Gaulle door links voor slecht, antidemocratisch en zelfs fascistisch uitgemaakt, maar dat is complete nonsens.

Politici in Europa laten zich door dit soort kritiek afschrikken. Niemand wil zijn zetel in het Europees Parlement verliezen of een schandaal veroorzaken.”

Wat is er mis met de fundamenten van Europa?

„De Europese Unie is opgericht op basis van een verdrag waarin dingen zijn opgenomen die daar nooit in hadden mogen staan, zoals de opheffing van grenzen. Verdragen zijn als ketenen die je niet zomaar kunt afschudden, terwijl de mensen zich in dit geval het liefst van die ketenen zouden bevrijden. Het zou beter zijn geweest als dit gewoon een vrijhandelsverdrag was geweest.

De tweede vergissing was te denken dat de wetgeving die de commerciële vrijheid moest waarborgen, kon worden uitgebreid tot aangelegenheden van culturele of sociale aard. Er is helemaal niet gekeken naar wat met EU-wetgeving kon worden geregeld, want technisch gezien zit er aan alles een commercieel aspect. Je kunt niet zomaar wetten uitvaardigen die de waarden van de mensen op hun kop zetten en dan zeggen dat dat puur in naam van de handel gebeurt. Zo zijn er verschillende ethische kwesties en ook genderaangelegenheden in het EU-recht opgenomen.

Mensen denken dat Brussel het probleem is, maar dat is niet zo. Het probleem zit ’m in de manier waarop de wetgeving tot stand komt. Lidstaten hebben ook geen toereikende mogelijkheden om een veto uit te spreken.

Alom heerst er misnoegen over de EU. In veel landen is de meerderheid van de burgers ontevreden. In een normale democratie stapt de regering op als de meerderheid ontevreden is, maar hier is er geen plan B, noch een procedure om de zaken te corrigeren.”

Wat moet er dringend anders?

„Landen moeten zich kunnen terugtrekken uit losse delen van het EU-verdrag, terwijl zij verbonden blijven met de rest. De Britse houding zou zeker sterk veranderen als de Britten niet langer gebonden zijn aan de vrijheid van verkeer, die voor de bevolking onacceptabel is geworden.

Ik denk ook aan de bepalingen op het gebied van sociaal recht, waar misschien ook andere landen van af willen. Het is duidelijk dat er geen eenheid komt als niemand eruit kan stappen. Eenheid krijg je pas als elke partij zelf kan beslissen. Aangezien die keuze er niet is, voelen mensen zich gekneveld door de Unie.

Alle Europese verdragen leiden dus tot een verlies van soevereiniteit. Zij houden voor landen stuk voor stuk bindende overeenkomsten met anderen in. Volledig soevereiniteitsverlies betekent dat je niet vrij meer bent. In een huwelijk kun je niet alles doen wat je wilt, maar je bent wel vrij, want niemand dwingt je en je kunt zelf de voorwaarden beïnvloeden.

Er zijn wel enkele terrein waarop de landen soeverein blijven. Over defensie heeft de EU niets te zeggen. Toch kunnen ook op deze terreinen EU-beslissingen van invloed zijn. De manier waarop wij Britten het leger plegen in te zetten, heeft niet de algemene goedkeuring van de EU. De Frans-Duitse alliantie in het hart van de Europese Unie staat terughoudend tegenover de inzet van militairen, wat dus tot wrijvingen kan leiden.”

Wat is uw boodschap aan de nieuwe generatie politici?

„Het gevaar is dat politiek als een markt wordt opgevat waarin het alleen om de belangen gaat van de mensen die voor je hebben gestemd. Je moet ook rekening houden met de behoeften van toekomstige generaties.

De conservatieve Engelse filosoof Edmund Burke was hierover heel duidelijk. Een land heeft er alleen maar baat bij wanneer het zo is ingericht dat er zorg wordt gedragen voor alle generaties; de huidige, de volgende en ook de vorige. Door de spaarzaamheid uit het verleden staan wij er goed voor. Kom daar nu om: tegenwoordig lenen politici zonder enige schroom. Zij gaan ervan uit dat iemand later hun schulden wel zal betalen.

Ik heb mijn kinderen geleerd boeken te blijven lezen en af en toe iets met de hand te schrijven, niet alleen op een computer. Daarom ben ik blij dat zij graag sporten en van paardrijden houden. Als je op zo’n prachtig dier als een paard zit, kun je daar enorm gelukkig van worden. Maar je kunt ook vallen en je bezeren. Voor kinderen is het heel belangrijk om direct met de kracht van natuur in aanraking te komen en ook de pijnlijke of moeilijke kanten van het leven te ervaren. Zij zitten ook op Facebook en een deel van hun leven speelt zich af in de virtuele werkelijkheid, maar zij staan wel met beide benen in het echte leven.

Belangrijk is dat onze persoonlijke en politieke relaties wortelen in concrete ervaringen. Aan mijn kinderen, maar ook aan de politici is Brussel zou ik de boodschap willen geven: vergeet de lokale werkelijkheid van de mensen niet. Wie zijn zij, welke waarden koesteren zij en hoe ziet hun thuisbasis eruit waarmee zij zich verbonden voelen? Ga naar hen toe, spreek met hen in hun eigen omgeving en zorg ervoor dat hun standpunten en bekommernissen in Brussel gehoord worden Het zijn immers de burgers die Europa zijn ziel terug kunnen geven.”

Levensloop

Roger Scruton (1944) is een Britse schrijver en filosoof, gespecialiseerd in esthetica, morele filosofie en politieke ethiek. Hij staat bekend als conservatief denker en scherp polemist, die zijn stem graag laat horen in discussies over actuele politieke en culturele kwesties. Hij heeft meer dan dertig boeken geschreven, waaronder ”Art and Imagination” (1974), ”How to Think Seriously About the Planet” (2012; in het Nederlands verschenen onder de titel ”Groene filosofie, verstandig nadenken over onze planeet”, Amsterdam, 2012), en ”The Soul of the World” (2014). Hij is verbonden aan de Royal Society of Literature en lid van de British Academy.

Naast zijn carrière als filosoof en schrijver heeft Scruton tijdens de Koude Oorlog meegewerkt aan de oprichting van ondergrondse universiteiten en academische netwerken in landen in Midden-Europa, die toentertijd onder Sovjetheerschappij waren. Hij kreeg daarvoor diverse onderscheidingen, waaronder de medaille van verdienste van de Tsjechische republiek die hem door president Vaclav Havel persoonlijk overhandigd werd. Hij is getrouwd met Sophie en heeft twee kinderen: Sam, geboren in 1998, en Lucy, geboren in 2000.