Instituut Clingendael maakt in de woensdag verschenen Internationale Spectator een inventarisatie van turbulente ontwikkelingen in de wereld. Aan de randen van Europa is een keten aan brandhaarden ontstaan.

In Oost-Europa is er sprake van „agressief” Russisch optreden met hybride en ambigue oorlogsvoering – een ‘veldslag’ met militair geweld, steun aan separatisten, economische chantage, cyber en propaganda. In het zuiden heerst sektarisch en religieus geweld. Dicht bij huis groeit de dreiging van aanslagen.

„Lang hebben we gedacht dat het werkterrein van onze militairen ver van huis lag”, zegt Lo Casteleijn, defensiespecialist van Clingendael. Door terroristische aanslagen is Europa „niet meer zeker van de veiligheid in eigen huis”, aldus de oud-beleidsdirecteur bij Defensie. „De Koude Oorlog keert niet terug, maar de eeuwige Europese vrede van na 1989 duurt niet voort.”

Onzekerheid

De vraag is welk type krijgsmacht bij de nieuwe internationale dreigingen past. Minister Hennis (Defensie) moet voor de zomer antwoord geven op die vraag, daartoe aangespoord door SGP-fractievoorzitter Van der Staaij. Clingendael doet alvast een aantal voorzetten.

De NAVO –inclusief Nederland– heeft tijdens de top van het bondgenootschap in Wales al een eerste aanzet gegeven inzake de Russische agressie en grootschalige modernisering van de strijdkrachten. Een nieuw op te zetten flitsmacht van 5000 man moet de eerste dreiging pareren.

Nederland moet zelf –volgens Clingendael– prioriteit blijven geven aan de opbouw van de expeditionaire krijgsmacht: goed getrainde, snel inzetbare eenheden die over voldoende luchttransport en helikopters beschikken. De krijgsmacht moet verder „veel geld” vrijmaken voor research en de ontwikkeling van onbemande systemen.

De Russen zijn steeds vaker opvallend –soms een tikje provocerend– aanwezig in hartje Europa. Niet alleen met marineschepen op de Noordzee, maar ook met bommenwerpers in het Europese luchtruim. De Koninklijke Marine heeft de afgelopen dagen opnieuw –samen met Britse en Belgische marineschepen– een Russisch marineschip op de Noordzee ‘onderschept’.

Nederland moet daarom een extra inspanning overwegen om een vrije doorgang in de Noord-Europese en Atlantische wateren te garanderen, aldus Casteleijn. Europese landen moeten hun maritieme samenwerking intensiveren en afspraken maken over de rotatie van schepen. Hij wijst er verder op dat jachtvliegtuigen van „onverminderd groot belang” zijn, evenals de vuurkracht van de landmacht.

Den Haag heeft de afgelopen jaren echter juist fors bezuinigd op deze vuurkracht. Zwaarkalibergeschut is sterk gereduceerd door de afschaffing van de Leopardtanks, de forse vermindering van het aantal pantserhouwitzers en de halvering van het aantal CV-90-pantsergevechtsvoertuigen.

Het pleidooi voor opbouw van de expeditionaire krijgsmacht plaatst Nederland voor een lastige keus. Doorgaan met modernisering ten koste van zware capaciteit? Of ook de zware componenten van de krijgsmacht versterken, gezien het toegenomen belang van gezamenlijke verdediging in Europa?

De krijgsmacht heeft daarmee verschillende opties. Het opnieuw inzetten van afgestoten pantserhouwitzers, de mogelijke invoering van vijftien Leopardtanks –samen met Duitsland– en het vergroten van het aantal CV-90’s van 90 naar 130 stuks. „Als er wordt gekozen voor reparatie van de zware component, is de laatste optie kosteneffectiever, omdat de voorzieningen voor logistiek en onderhoud er al zijn”, concludeert de defensiespecialist.

Breed palet

Het diffuse, uiteenlopende karakter van nieuwe veiligheidsbedreigingen vereist volgens Clingendael niet alleen de inzet van het leger, maar vraagt „een breed palet” aan instrumenten: van defensie, buitenlandse zaken en ontwikkelingssamenwerking, justitie, politie en inlichtingen, onderwijs en sociale zaken.

De veranderende veiligheidssituatie in de wereld vereist hoe dan ook versterking van de krijgsmacht, constateert Casteleijn. Het zou „teleurstellend” zijn als verhoging van het budget beperkt zou blijven tot het oplossen van knelpunten en geen ruimte zou bieden voor ambitie en vernieuwing. Clingendael geeft een schot voor de boeg. De Kamer is gewaarschuwd.