De EU probeert in haar buitenlandse betrekkingen de factor religie te vermijden. Dat valt vooral op rond toetredingskandidaat Turkije. En dat is zorgelijk, want omgekeerd probeert Turkije de factor religie allesbehalve te vermijden. Sterker nog, president Erdogan streeft openlijk naar de opvoeding van een “religieuze generatie” (dindar nesil). En zijn inspanningen zijn niet alleen op Turkije zelf, maar ook op het buitenland en de Turkse gemeenschappen in Europa gericht. De seculiere stilte over dit officiële Turkse islamiseringsprogramma is dus op z’n zachtst gezegd opmerkelijk.

Diyanet

Sinds Erdogans Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) in 2002 aan de macht kwam, is de invloed van de islam op de Turkse politiek aanmerkelijk toegenomen. Anders dan de traditionele seculiere ideologie (atatürkisme) wenst de AKP religie niet te beperken tot het privédomein, maar die juist de publieke ruimte te laten doordringen. Hét voertuig daarvoor is het Presidium voor Religieuze Zaken, Diyanet geheten.

Het presidium beschikt over enorme financiële middelen. In de herfst van 2013 vloeide er zo’n 2,3 miljard dollar van het staatsbudget naar Diyanet, meer dan voor acht andere ministeries bij elkaar. Daarmee kan de AKP allerlei middelen inzetten voor haar islamiseringsoffensief. Zo startte Diyanet in 2012 met een eigen televisie- en radiozender. Ook het belang van de sociale media werd direct onderkend, met als resultaat een eigen Facebookpagina, Twitteraccount en YouTubekanaal.

Vanuit het presidentiële bureau zijn ambtenaren van Diyanet telefonisch bereikbaar voor praktische religieuze adviezen voor het dagelijks leven. „Diyanet probeert een belangrijk onderdeel te worden van het privéleven van de mensen”, onderstreept expert Hay Eytan Cohen Yanarocak. Vandaar zulke acties van Diyanet als de veroordeling van het voeren van honden binnenshuis begin dit jaar. Of het veroordelen van kansspelen, tatoeages en, essentiëler, „abortussen voor vrouwen.” Dergelijke activiteiten worden door Diyanet als ”haram” (verboden in de islam) bestempeld. Ook bestaat de tussencategorie van ”mekruh” (bijna ”haram”, bijna verboden); daaronder vallen bijvoorbeeld oorringen bij mannen.

Het hoofd van Diyanet, Mehmet Görmez, ijvert voor de officiële gelijkstelling van religieuze huwelijksvoltrekkingen met de burgerlijke plechtigheid. Zijn religieuze ambtenaren controleren in ziekenhuizen de behandeling van patiënten, alle protesten van de medische staf ten spijt. Vanzelfsprekend reikt de invloed van Diyanet evenzeer tot diep in de opvoeding en het onderwijs, tot ”Korankleuterscholen” aan toe. Over deze islamitische kleuterscholen zegt dr. Yanarocak: „Diyanet poogt ook zijn invloed te verspreiden onder de grote Turkse bevolkingsgroep in Duitsland door de lancering van het gratis programma ”Kindermoschee” (kindermoskee).”

Görmez toont zich strijdbaar tegen de niet-islamitische buitenwereld. Zo vermaande hij paus Franciscus bij diens bezoek aan Ankara (november 2014) over de groeiende ”islamofobie” (angst voor de islam) in Europa. Verder hekelde Görmez de westerse hypocrisie over de terroristische aanslag op het Franse satirische blad Charlie Hebdo „die slechts rouwt over de twaalf Franse burgers, maar de 12 miljoen moslims die wereldwijd zijn vermoord, negeert.” Heel bont maakte Görmez het met zijn bewering dat de beroemde oosters-orthodoxe kathedraal Hagia Sophia in Istanbul (het vroegere Constantinopel) helemaal geen kerk was geweest, maar een moskee en derhalve voortaan niet als museum, maar als moskee dient te worden gebruikt.

Tegenover de Joodse staat Israël stelt het hoofd van Diyanet zich buitensporig vijandig op. Op 6 december 2014 meldde Görmez „geen verschil te zien tussen ISIS en Israël.” Geheel in deze geest riep hij een maand eerder op tot „de bevrijding van de al-Aqsamoskee (in Jeruzalem) van de invasie van de bezetters.” Eind vorig jaar verklaarde Görmez dat „Jeruzalem toebehoort aan de moslims en niet aan Israël.”

Herleving

Het is zonneklaar dat Diyanet voor president Erdogan een onmisbaar instrument geworden is. Het einddoel is dat de hele islamitische wereld (de oemma) zich verenigt onder het politieke en theologische leiderschap van Turkije. Dat is waar president Erdogan naar hunkert: de herleving van het Ottomaanse tijdperk. Ik zal de brandende vraag naar de verenigbaarheid van dit Turkse visioen met het lidmaatschap van de EU aan de orde blijven stellen in Brussel en Straatsburg.

De auteur is lid van de buitenlandcommissie van het Europees Parlement.