Prof. Baily toont oorspronkelijke kracht van het beeld van de goede Herder
Het is boeiend om de Bijbel te lezen vanuit het gezichtspunt van de cultuur van het Midden-Oosten. Een van de meest gerespecteerde schrijvers op dit gebied is de Amerikaanse theoloog Kenneth E. Bailey. Als zoon van een zendeling bracht hij zijn jeugd in Egypte door. Zelf werd hij in 1955 uitgezonden vanuit de Presbyterian Church (VS) naar het Midden-Oosten. Gedurende veertig jaar gaf hij les op verschillende theologische opleidingen in Egypte, Libanon, Jeruzalem en Cyprus. Hierdoor beschikt hij over een enorme kennis van de oosterse cultuur. Ook kan hij allerlei oude Arabische Bijbelverklaringen raadplegen die voor vrijwel alle westerse theologen ontoegankelijk zijn.
Al in de jaren 70 van de vorige eeuw schreef Bailey over de verloren zoon tegen de achtergrond van de oosterse cultuur (”The Cross and the Prodigal”). De laatste jaren is zijn boekenproductie in een stroomversnelling geraakt. Verschillende indrukwekkende titels verschenen er, waaronder ”Jesus Through Middle Eastern Eyes”, ”Paul Through Middle Eastern Eyes” (over 1 Korinthe) en ”A New Testament Theology”. Vooral het eerstgenoemde boek, dat Jezus plaatst in de cultuur van Midden-Oosten, is voor een breed publiek toegankelijk en biedt veel boeiende inzichten.
Goede Herder
Dat geldt ook voor het recent verschenen boek ”The Good Shepherd. A Thousand-Year Journey from Psalm 23 to the New Testament”. Bailey neemt hierin de lezer mee op een reis door de Bijbel, waarbij hij het motief van de goede Herder volgt. Zijn doel is de oorspronkelijke kracht van dit beeld helder te laten zien. De reis begint bij Psalm 23: „De Heere is mijn Herder.” Dit beeld brengt ons buiten de veilige stad, in de velden. Daar zijn veel gevaren en is geen bescherming. De kudde heeft alleen de herder. Ook David heeft in het gevaarvolle leven slechts één Leidsman en Beschermer: de Heere.
Een belangrijke keuze bij de uitleg is de vertaling van: „hij verkwikt mijn ziel.” Letterlijk staat er: „hij doet mijn ziel terugkeren.” Bailey pleit ervoor bij die letterlijke vertaling te blijven. Daarmee komt al in Psalm 23 het verloren schaap in beeld. De Herder brengt Zijn afgedwaalde schaap terug van het pad van ongerechtigheid naar het „spoor van de gerechtigheid.”
Ook maakt de schrijver een duidelijke keuze met betrekking tot het slot van de psalm. Het beeld verschuift van de herder naar een maaltijd: „Gij richt de tafel toe.” Sommige uitleggers stellen dat dit verwijst naar de hooggelegen zomerweiden die de herder klaarmaakt voor de kudde. Bailey wijst dit af als een westers misverstaan van de tekst. In Israël kent men geen zomerweiden. Het gaat om het klaarmaken van een maaltijd, en dat is in het oosten altijd de eervolle taak van een vrouw. David gebruikt dus eerst het mannelijke beeld van de herder en eindigt met een vrouwelijk beeld om het werk van de Heere te beschrijven.
Slechte herders
Tegen de achtergrond van deze psalm belicht de auteur andere passages over de goede Herder. Jeremia herschrijft Davids persoonlijke reis met God tot een reis van God met het volk Israël. En hij stelt de slechte herders tegenover de goede Herder. Ook het ”terugbrengen”, dat Psalm 23 slechts aanstipt, wordt uitgewerkt door de profeet.
Ezechiël 34 haalt een ander accent naar voren: het onderscheid tussen goede en slechte schapen. En zo gaat Bailey verder. Helaas behandelt hij van Zacharia alleen hoofdstuk 10 en niet 11 en 13 („sla die Herder”). Over die hoofdstukken had ik graag zijn inzichten gelezen.
In het Nieuwe Testament zijn er de bekende teksten over het verloren schaap en de goede Herder. Toch weet de schrijver ook daar verhelderende inzichten en boeiende illustraties te geven. Hij benadrukt hoeveel het een herder kost om een verloren schaap terug te vinden. Uiteindelijk betaalt dé Herder de redding van de schapen met Zijn eigen leven (Johannes 10).
Boeiend is hoe Bailey de wonderbare spijziging verbindt met de dood van Johannes de Doper. Hij put uit zijn eigen ervaringen van leven onder een dictatuur en in de langdurige burgeroorlog in Libanon. De doodsmaaltijd van Herodes beantwoordt Christus met een levensmaaltijd. Herodus bewees zich als slechte herder van het volk. Jezus laat zien dat Hij daartegenover de goede Herder is Die Zijn schapen naar grazige weiden leidt. Het boek eindigt bij 1 Petrus 5, waar Petrus de ouderlingen ertoe oproept de kudde te weiden, ziende op Jezus Christus, Die de „overste Herder” is.
Boeiende uitweidingen
Het boek weet van begin tot eind te boeien. Baily’s doel om het beeld van de herder krachtig neer te zetten, is zeker gelukt. Door zijn grondige kennis van de Bijbel en de oosterse cultuur weet Bailey de dingen overtuigend te brengen. Hij geeft overzichten van de structuur van passages, boeiende uitweidingen over bijvoorbeeld bekering en heerlijkheid, en handvatten voor het spreken over Christus met moslims en Joden. Het beeld van de goede Herder biedt zijns inziens daarvoor meer ingangen dan de dogmatische formuleringen van de westerse kerk.
Dit boek is, samen met ”Jesus through Middle Eastern Eyes”, haast verplichte kost voor theologiestudenten en predikanten. Ook voor het geïnteresseerde gemeentelid is het prima te lezen. In een tijd waarin steeds meer mensen met een oosterse achtergrond Nederland bevolken en in de kerken komen, moeten we proberen onze culturele oogkleppen wat af te zetten. Dit boek kan daar zeker bij helpen.
The Good Shepherd. A Thousand-Year Journey from Psalm 23 to the New Testament, Kenneth E. Bailey; uitg. InterVarsity Press, Nottingham, 2015; ISBN 978 02 8107 350 4; 288 blz.; € 19,47.
