„De geschiedenis stemt mij hoopvol”, zei de oud-politicus enkele jaren geleden. „Er is altijd sprake van een golfbeweging.”

De ex-onderzeebootkapitein, die in 1959 van een marineschip werd afgehaald om staatssecretaris van Marine te worden, loopt lang genoeg mee om dat met gezag te kunnen vaststellen.

De stelling gaat ook op voor het beeld dat mensen van hem hebben. Aanvankelijk stond KVP’er De Jong bij vrijwel niemand op de radar. Hij kwam in het kabinet omdat er een rooms-katholieke bewindspersoon nodig was die het Defensiebedrijf kende en daar waren er toentertijd niet veel van. Politieke ervaring had hij niet. De Jong stemde zelfs amper omdat hij meer op zee dan aan land was.

Een politieke carrière ambieerde hij niet. Liever was hij admiraal geworden. Maar in 1967 beëdigde koningin Juliana hem tot minister-president. De Jong kondigde aan „op de winkel te gaan passen.” De oppositie buitte dat maar al te graag uit: de kapitein van het schip van staat sliep in de mast terwijl het stormde.

Na vier jaar regeren (voor het eerst sinds lange tijd zat een kabinet de rit uit) in een roerige tijd van hippies, provo’s, dolle mina’s, de Maagdenhuisbezetting, stakingen, gijzelingen en demonstraties werd De Jong door de KVP weer afgedankt. De „te rechtse kolonel” zou niet passen bij de tijdgeest, die linksaf sloeg.

„Hij had de beeldvorming tegen”, zei oud-premier Balkenende onlangs tegen het AD. „Het ging niet meer om Piet, maar om de beelden. En Piet was niet de man om iets aan die beeldvorming te doen. Piet had als militair de dood in de ogen gekeken, dan schrik je niet meer zo snel. Ook niet als je onterechte kritiek krijgt.”

Zijn negatieve imago sloeg met het verstrijken van decennia compleet om. Wetenschappers toonden recent aan dat De Jongs regeringsploeg allerminst stilzat en veel wetten tot stand bracht.

Van lieverlee groeide het plaatje van een premier die geniaal laveerde tussen conservatisme en vernieuwing. Iemand die niet terugschrok voor koelbloedig ingrijpen. Die de verzorgingsstaat verder uitbouwde. Die staatsrechtelijke veranderingen introduceerde. Die ondernemingsraden meer zeggenschap gaf. Die de universiteiten hervormde. Die de wekelijkse persconferentie van de minister-president lanceerde. En die voorbehoedsmiddelen legaliseerde, softdrugs gedoogde en echtscheiding vergemakkelijkte.

„Men kijkt nu veel eerlijker naar wat Piet heeft gedaan dan destijds”, aldus opnieuw Balkenende. „Ik ben blij dat hij dit nog heeft mogen meemaken.”

De positieve kijk op de oud-politicus begint nu echter weer iets te kantelen. Dat De Jong erin slaagde om Nederland „op vaderlijke wijze door zijn puberteit heen te loodsen”, was zo’n kunst niet. Het geld klotste tegen de plinten; dat maakte het mogelijk onrust te bezweren door verhoging van de overheidsuitgaven.

De inflatie liep onder De Jong snel op. Van de voorstellen om kiezers meer invloed te geven, kwam weinig terecht. Zijn kabinet zette de deur wijd open voor talloze, doorgaans ongeletterde gastarbeiders. De gevolgen daarvan zijn nog dagelijks merkbaar.

Dat het kabinet vier jaar lang bleef zitten, kwam vooral omdat geen van de coalitiepartijen durfde te breken uit angst voor een electorale afstraffing. Kortom: De Jong en zijn ministers pasten weliswaar op de winkel, maar lieten na hem op orde te brengen.

Het zal de jarige van vandaag –nog altijd gelovig en helder van geest– weinig kunnen schelen. De Jong weet allang dat het beeld wel wéér zal bijdraaien. Zoals een schip in de storm: van bakboord naar stuurboord, van stuurboord naar bakboord en weer terug.

Rutte feliciteert oud-premier

DEN HAAG. Premier Rutte heeft donderdag namens het kabinet Piet de Jong gefeliciteerd, de oud-premier die vrijdag honderd jaar wordt. De Jong (KVP, later CDA) was premier van 1967 tot 1971. Hij is de tweede voormalige minister-president van Nederland die honderd wordt: Willem Drees (SDAP, later PvdA) ging hem voor. De Jong is op dit moment de op één na oudste oud-regeringsleider ter wereld, aldus Rutte. De Jong ‘verliest’ het van de Ecuadoraanse oud-president Telmo Vargas (102 jaar en 175 dagen). Rutte onderhoudt nog jaarlijks contact met De Jong.