De grootste fractie in het europarlement, de Europese Volkspartij, waarbij conservatieve en christen-democratische partijen zijn aangesloten, heeft op haar congres van 4 en 5 februari een resolutie aangenomen die het communisme veroordeelt. In de resolutie wordt gesteld dat, in tegenstelling tot wat er gebeurde met de wandaden van het andere totalitaire systeem van de twintigste eeuw, het nazisme, er na de val van de Berlijnse Muur niet is afgerekend met die van het communisme in Oost-Europa. Daders van communistische gruwelijkheden in Oost-Europa zijn niet berecht, zelfs is er geen morele veroordeling van het communisme geweest. De resolutie roept het europarlement op een officiële verklaring aan te nemen die het communisme veroordeelt en roept ex-functionarissen van communistische repressieorganisaties, zoals veiligheidsdiensten, die betrokken zijn geweest bij misdaden tegen de mensheid in voormalige communistische landen, op af te zien van een functie in een van de Europese instellingen.

Nieuwe afgevaardigden
Het is niet toevallig dat de EVP aan de vooravond van de uitbreiding van de Europese Unie komt met een resolutie die het communisme veroordeelt. Op 1 mei zullen acht landen uit het voormalige Oostblok lid worden van de Europese Unie. In juni vinden er verkiezingen voor het europarlement plaats, waardoor nieuwe afgevaardigden uit de ex-communistische landen in het europarlement zitting zullen nemen.

Hongarije is een van de landen die gaan toetreden en waar het communistische verleden nog niet verwerkt is. In het land is er officieel nooit afstand genomen van het communisme, zijn daders van ernstige mensenrechtenschendingen tijdens het communisme nooit berecht, zijn slachtoffers van communistische gewelddaden niet schadeloos gesteld en is er zelfs geen lustratiewetgeving aangenomen, zoals in Polen en Tsjecho-Slowakije, om in ieder geval oud-medewerkers van de communistische veiligheidsdiensten te weren uit hoge overheidsfuncties.

Grove schendingen
Ex-communisten hebben zich in Hongarije tijdens de dictatuur schuldig gemaakt aan grove mensenrechtenschendingen tegen opposanten van het regime. Dat gebeurde bijvoorbeeld in communistische concentratiekampen, zoals in het kamp Recsk. Het gebeurde ook tijdens de Hongaarse Opstand van 1956, waarbij door communistische milities op ongewapende demonstranten is geschoten. Ook zijn rechters ongemoeid gelaten die doodvonnissen hebben getekend van opstandelingen in de periode van ”normalisering” na het neerslaan van de Hongaarse Opstand aan het eind van de jaren vijftig.

Hoe ongelofelijk het ook is, de daders van communistische terreur konden na de val van het communisme rustig slapen in Hongarije. De slachtoffers of hun nabestaanden hebben tevergeefs geprobeerd via juridische weg hun gelijk te halen. Al deze pogingen hebben tot op heden weinig uitgehaald. Slechts een enkele lokale commandant, zoals die van de grensplaats Mosonmagyaróvár, waar tijdens de Hongaarse Opstand 133 vreedzame demonstranten zijn doodgeschoten, is voor de rechter ter verantwoording geroepen.

De oorzaak van het feit dat er in Hongarije niet met het communistische verleden is afgerekend, heeft te maken met de zogeheten rondetafelconferentie. Tijdens de conferentie, die georganiseerd werd in de euforie na de val van het communisme, hebben de toenmalige opposanten van het regime, vooral politiek onervaren dissidenten zonder achterban, het op een akkoordje gegooid met de toenmalige communistische machthebbers. Het is onduidelijk wat er op deze gesprekken, die ervoor moesten zorgen dat Hongarije de overgang zou kunnen maken van een totalitair politiek systeem met een planeconomie naar een democratische rechtsstaat met een vrijemarkteconomie, is afgesproken. In ruil waarvoor hebben de communistische machthebbers in het nieuwe Hongarije zich niet voor hun wandaden hoeven te verantwoorden? Voorlopig zullen we het niet weten. De notulen van de rondetafelgesprekken zijn veilig opgeborgen en deze eeuw niet in te zien.

KGB-rekruut
In kringen van de opvolger van de communistische partij, de Hongaarse Socialistische Partij, die momenteel in Hongarije aan de macht is, is dan ook scherp gereageerd op de anticommunistische resolutie van de Europese Volkspartij. Men is bevreesd dat wat de slachtoffers van het communisme in Boedapest niet voor elkaar hebben kregen, in Brussel nu wel een kans van slagen heeft.

Pikant is dat er onder de topkandidaten van de ex-communisten voor een zetel in het nieuwe Europees Parlement enkele personen zitten die lid zijn geweest van communistische repressieorganisaties, zoals de gehate Hongaarse veiligheidsdienst AVH. Zij hebben bloed aan hun handen.

De discussie spitst zich toe op oud-premier Gyula Horn (72). Deze politieke veteraan zit tegenwoordig voor de ex-communisten in de parlementsbankjes in Boedapest en geniet parlementaire onschendbaarheid. De jonge Horn werd in de jaren vijftig opgeleid in de Sovjet-Unie, in de stad Rostov, waar hij hoogstwaarschijnlijk is gerekruteerd als KGB-agent.

In ieder geval was Horn net op tijd in Hongarije terug om bij het neerslaan van de anticommunistische opstand in 1956 te assisteren en de trekker over te halen in de gelederen van de zogeheten ”pufajkás”, de gestaalde communistische doodseskaders, die gekleed in gewatteerde leren jacks opstandelingen en vluchtelingen doodschieten. Hoewel er ooggetuigen zijn die de moed hebben om tegen Horn te getuigen, is het nooit gelukt een aanklacht tegen hem in te dienen, mede omdat zijn dossier uit de archieven van de Hongaarse veiligheidsdienst verdwenen zou zijn.

Spionage
Zeer bedenkelijk is dat Horn, evenmin als andere ex-communisten, publiekelijk nooit afstand heeft willen nemen van zijn communistische verleden. Een maand nadat de ex-communisten de dubieuze en ongemeen felle verkiezingen van mei 2002 nipt van de centrumrechtse regering van Viktor Orbán hadden gewonnen, onthulde het dagblad ”Magyar Nemzet” dat de huidige premier van Hongarije, Péter Medgyessy, een KGB-verleden heeft. Er ging een schok door Hongarije. Aanvankelijk ontkende Medgyessy, maar later gaf hij toe dat hij tijdens de onderhandelingen die Hongarije van 1978 tot 1982 voerde met het IMF om westerse leningen te krijgen, als spion in dienst van de Hongaarse veiligheidsdienst heeft geopereerd.

Het is geen geheim dat de Hongaarse veiligheidsdienst tijdens die operaties onder controle van de KGB stond. Toen Gyula Horn gevraagd werd naar zijn mening over de ontmaskering van zijn politieke vriend Medgyessy als KGB-spion, haalde Horn de schouders op en zei: „Nou, en!” Vervolgens verwees hij naar de president van Rusland, Poetin, ook een oud-KGB-agent. Horn vergat hierbij natuurlijk dat Rusland onder Poetin geen lid van de Europese Unie wil worden. Hongarije daarentegen heeft aangegeven een Europese democratische rechtsstaat te willen worden, waarin het normaal is dat publieke figuren verantwoording afleggen over hun verleden.

Het is echter maar de vraag of de resolutie van de Europese Volkspartij om het communisme te veroordelen, voldoende steun zal krijgen in het Europees Parlement. Het waren immers de West-Europese socialisten die na de val van de Muur hun politieke ex-communistische vrienden uit Centraal- en Oost-Europa verwelkomden in de Socialistische Internationale en in de fractie van de Europese Sociaal-Democraten, de andere grote fractie in het Europees Parlement. In die kringen tilt men blijkbaar minder zwaar aan misdaden begaan tegen de mensheid in naam van het ’grote’ linkse ideaal.

De auteur is als docent Oost-Europese studies verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.