Rabbijn Heschel worstelde met godsvraag
NIJKERK. De Joodse theoloog en filosoof Abraham Heschel (1907-1972) worstelde met de vragen rond Gods leiding in de geschiedenis. Het antwoord op de bijzondere vraag ”Waar was Israëls God tijdens de Holocaust?” bleef bij de geleerde rabbijn bewust in het mysterie gehuld.
De boeken van Abraham Joshua Heschel vormen een weerslag van deze worsteling met de zin van het bestaan in Bijbels profetisch licht, stelde ds. Sj. van der Zee woensdag op een studiedag voor predikanten en voorgangers in Nijkerk. Christenen voor Israël (CvI) organiseert een serie studiedagen onder het motto ”Ontmoet Israël”.
Woensdag had de eerste bijeenkomst plaats met een lezing door ds. Van der Zee, emeritus predikant en voormalig voorzitter van de Hervormde Raad voor de verhouding Kerk en Israël. Hij sprak over het leven en het werk van de Amerikaanse rabbijn, theoloog en filosoof Abraham Joshua Heschel.
Volgens ds. Van der Zee hebben twee Joodse tradities een stempel gedrukt op de persoon en denkwereld van Heschel. De in Warschau geboren rabbijn is zijn hele leven verbonden geweest met het mystieke, chassidische Jodendom. Als student ontdekte hij echter ook de andere traditie – van het opkomen voor sociale gerechtigheid, zoals verwoord door de Bijbelse profeten.
A. J. Heschel ging in Berlijn filosofie studeren. In de tijd dat Hitler aan de macht kwam, schreef hij zijn proefschrift met de titel ”De profeten”. Volgens Heschel is het een misvatting om profeten te beschouwen als toekomstvoorspellers. Niet voorkennis, maar inzicht in Gods wil en wet en het uitdragen van Zijn betrokkenheid op de praktijk van alledag, waren volgens Heschel karakteristiek voor de profeten.
Heschel, die door de naziterreur moet uitwijken naar de Verenigde Staten, zag het als zijn profetische taak om zich te keren tegen sociaal onrecht. In de VS liep hij hand in hand met ds. Martin Luther King mee in de marsen tegen rassendiscriminatie.
Heschel reisde ook naar Rome om in een persoonlijk onderhoud paus Paulus VI te bewegen de zinsnede uit het kerkelijk jargon te schrappen dat het Joodse volk schuldig zou zijn aan de godsmoord.
In 1962 publiceerde Heschel ”The Prophets”. Dit boek was veel meer dan een heruitgave van zijn proefschrift. Het was de weerslag van Heschels verdere filosofische en theologische doordenking in de naoorlogse jaren. Mede op initiatief van ds. Van der Zee werd dit boek in het Nederlands uitgegeven.
In zijn uitleg bij de belangrijke thema’s uit Heschels boek maakte ds. Van der Zee woensdag verschillende toespelingen op hedendaagse situaties. De profeet Amos bijvoorbeeld toornde tegen zich verrijkende heersers. In onze tijd heeft dat bij wijze van spreken betrekking op „een vrouw die zonder pgb zit en geen kleren heeft om aan te trekken.”
De manier waarop de profeet Jesaja gewelddadige heersers ontmaskerde, zou volgens ds. Van der Zee eveneens kunnen worden toegepast op de huidige westerse wereld, waarin het geld alle macht schijnt te hebben.
