Wanneer er wat nauwkeuriger verslag wordt gedaan van dergelijke gebeurtenissen, brengt dat grote ontroering teweeg. Ook noopt het tot bezinning: Hoe belangrijk is het geloof voor mij? Zou ik het ervoor over hebben om mijn huis, bezit, geld of werk kwijt te raken? Mijn vrijheid? Mijn leven? Niemand kan dat van tevoren echt weten: er zal op dat moment bijzondere genade van de hemel nodig zijn om stand te houden. Maar toch: de vraag komt op ons af.

Vanaf de Reformatie heeft het protestantisme grote aandacht gehad voor hen die om hun geloof lijden: de martelaren. Niet vreemd, omdat vanaf het eerste begin vervolging het nieuw ontdekte geloof begeleidde. Wat heeft de inquisitie niet teweeggebracht! Vele eeuwen was er in Nederlandse huizen een Statenbijbel te vinden en daarnaast het werk van Jacob Cats (voor de morele leiding, dan ook de werken van Flavius Josephus (die immers de Bijbelse tijden beschrijft, alsook de tijd tussen het Oude en het Nieuwe Testament). Maar dikwijls was er in de kleine huisbibliotheek ook een martelarenboek aanwezig. Met daarin de beschrijvingen van martelaren uit de tijd van de Reformatie. Soms ook met beschrijving van martelaren uit de Bijbel en de Vroege Kerk. In de begintijd van het protestantisme werden grote dapperheid en moed gevraagd om voor het geloof uit te komen. Zonder overdrijving kan gesteld worden dat het protestantisme vanaf zijn eerste begin verbonden is met lijden om het geloof, met het ervaren van tegenwerking en vervolging.

Toch was de begintijd van het protestantisme zeker niet de eerste periode van de kerk waarin martelarenverslagen werden gemaakt om die naast de Bijbel te lezen tot versterking van het geloof. Reeds in de Vroege Kerk was men begonnen martelarengeschriften op te stellen. Met daarin soms de officiële acta van de rechtszitting, soms een verslag ervan, vervolgens allerlei getuigenissen van anderen enzovoort.

Bryan M. Litfin, hoogleraar in de Verenigde Staten, heeft een boek geschreven met daarin een rij van dergelijke geschriften uit de Vroege Kerk: ”Early Christian Martyr Stories”. Hij heeft deze geschriften (in het Engels) vertaald en voorzien van een algemene inleiding, maar ook van een inleiding per geschrift. Hij doet dat wetenschappelijk, maar tegelijk vanuit een gelovig standpunt. Hij probeert eerlijk te bezien waar in een geschrift de fantasie van een schrijver alles wat aandikt. Tegelijk geeft hij volop plaats aan het geloof dat zo veel voor de eigen overtuiging overheeft.

In zijn boek ontmoet de lezer jonge en oude christenen, mannen en vrouwen. Om het martelaarschap in een groter kader te plaatsen is er eerst een hoofdstuk over de Makkabese martelaren (tweede eeuw voor Christus) en een hoofdstuk over het martelaarschap van de apostelen Petrus en Paulus. Vervolgens komen aan de orde: Ignatius van Antiochië, Polycarpus van Smyrna, Justinus de Martelaar, de martelaren van Lyon, de Scyllitische martelaren, de martelaressen Perpetua en Felicitas, Tertullianus en Origines. Daarna volgt een hoofdstuk over de grote vervolging kort na 300 en ten slotte twee hoofdstukken waarin enerzijds de godsdienstige vrijheid onder Constantijn de Grote aan de orde komt en anderzijds een preek van Augustinus, waarin duidelijk wordt hoe sindsdien de martelaren in de kerk werden herdacht.

Ontroerende passages zijn er vele. In het bijzonder het geschrift over de marteldood van Perpetua en Felicitas: een vrouw uit de rijke, hogere kringen en een slavin. De eerste had al een kind voortgebracht, de tweede bevalt in de gevangenis. Het is ontroerend om te lezen hoe deze vrouwen omgaan met hun kinderen en familie en in vol uitzicht bereidwillig hun leven geven, omdat hun Heere en Heiland hun zo lief is. Wat toont het het monsterlijke gelaat van het kwaad: om dergelijke vrouwen om hun geloof om te brengen. Wat toont het de overvloedige werking van de Heilige Geest. Dat zij zo vol geloof en vreugde erin staan.

Juist in deze tijd, met alle berichten van de gruwelijke daden van de IS, zeker ook tegenover christenen, verschijnt dit boek. Een passend moment. Na de golf van het communisme en zijn christenvervolging in de 20e eeuw is er nu een periode van christenvervolging in landen waar IS het bewind voert.

Wat heeft het dan voor zin om te lezen over martelaren in het verleden? Litfin noemt enkele redenen: de christenen in de Vroege Kerk weigerden Christus te laten worden tot een God te midden van vele andere goden. Als zij dat hadden gedaan, was vervolging hun bespaard gebleven. Maar zij beleden Jezus als hun enige Heere en Koning. Wat Hij ook waarachtig is. Daardoor hebben zij het christelijk geloof mogen bewaren en doorgeven aan volgende generaties, in plaats van dat het geloof zou zijn geworden een gnostische beweging.

Het tweede is: de martelaren berekenden de kosten en hadden toch alles voor hun geloof over. Zij hadden ook vrienden en familie en kenden de vreugden van het leven. Alleen al het voorbeeld van Perpetua maakt dit duidelijk: hoe ze zich zorgen maakt om haar baby, hoe ze lijdt in de gevangenis, hoe ze betreurt het leven kwijt te raken dat ze had. Maar ze vertelt aan haar vader, die probeert haar over te halen ook aan andere goden te offeren en zo haar leven te redden: „Ik ben een christen.” Dat stimuleert ons om alles voor het geloof over te hebben.

Een derde punt is dat deze martelaren zo opvallend zeker zijn van het eeuwige leven. Ze zijn diep overtuigd van het leven dat achter het gordijn van de dood hangt.

En ten vierde: de martelaren bepalen ons erbij dat de kerk van alle tijden en plaatsen is. Er mag veel anders zijn wat betreft, taal, gewoonten, kleding en dergelijke, maar het is dezelfde Heere Jezus Christus Die gisteren en heden dezelfde is en tot in eeuwigheid. Tegelijk is het bijzondere van onze tijd dat we niet hoeven te eindigen in martelarengetuigenissen uit het verleden. We kunnen de berichten uit de Vroege Kerk en de Reformatie aanvullen met getuigenissen uit de tijd van het communisme en actuele getuigenissen uit de landen waar IS domineert.

Het boek van Litfin is mede door de beknopte, maar zeer nuttige inleidingen een goede gids om meer over de geschiedenis en de actualiteit van het martelaarschap te ontdekken.

Boekgegevens

Early Christian Martyr Stories. An Evangelical Introduction with New Translations, Bryan M. Litfin; 
uitg. Baker Publishing Group, Grand Rapids, 2014; ISBN 978 08 0104 958 3; 180 blz.; 
€ 17,50.