”De betovering van Harry Potter. Psychologie van het nieuwe kind”
Auteur: Benoît Vírole
Uitgeverij: Kok, Kampen, 2003
ISBN 90 435 0787 3
Pagina’s: 108 pag.; € 8,95. Harry Potter verslaat zijn miljoenen. Waarom is hij zo ongekend populair? Benoît Vírole, een Franse psycholoog, vraagt zich af hoe Rowling kinderen zo compleet in de ban houdt. Via verschillende mogelijke verklaringen komt hij tot wat je een uitgebreide recensie kan noemen. Naast een overzicht van de verhaallijnen en de personages van de eerste vier boeken, wordt zijn analyse afgewisseld met citaten uit interviews met jeugdige fans, die echter tamelijk voorspelbaar zijn. Het literair en psychologisch vakjargon vraagt een behoorlijk niveau van de lezer.

Vírole noemt de marketing uitgekiend. Zeker bij een nieuw te verschijnen deel is de publiciteit een succesfactor. Maar er is meer aan de hand. Ook het eerste deel werd direct omarmd door jeugdige lezers. Wat is het geheim van Harry Potter? Vírole gaat dieper in op de opbouw, de stijl en de culturele context. De geringe afstand tussen de inhoud van het verhaal en de onbewuste verlangens van kinderen, maken de boeken toegankelijk. Kinderen kunnen zich gemakkelijk met Harry identificeren. Het raamwerk, waarin tijd en plaats gelijk blijven, geeft houvast, waardoor er alle aandacht is voor actie.

Alle boeken starten als Harry bij zijn pleegouders is, waarna hij vertrekt naar de tovenaarswereld voor een nieuw schooljaar. Je hoeft niet te onthouden wie ook alweer wat deed; Rowling bedenkt steeds nieuwe personen als zij een andere eigenschap wil inbrengen. Vírole vergelijkt dit met computerspelletjes. In beide gevallen gebeuren allerlei dingen simultaan, gelijktijdig. Het gaat om het ongeremd handelen. De auteur noemt dit een hyperactieve stijl, waardoor kinderen het boek doorvliegen. Geen reflectie, maar doorgaan tot raadsels zijn opgelost.

Simultaan
Vírole wijst op een verandering die plaatsheeft in onze samenleving. Kinderen nemen in de huidige beeldcultuur informatie anders tot zich: niet meer opeenvolgend, maar simultaan. Dat dit waar is, zie je ook terug op de scholen waar het minder gaat om kennis verwerven dan om vaardigheden ontwikkelen. De verklaring vanuit de culturele omstandigheden is verrassend en onthullend.

Waarom zijn de belevenissen van Harry zo interessant? Vanuit een Freudiaanse denkwijze geeft de auteur aan dat Rowling goed aansluit bij de archetypen of oerbeelden die ieder in zich heeft. Kinderen zijn onbewust bezig met vraagstukken van goed en kwaad. En met het beheersbaar maken van angsten. Harry krijgt in de tovenaarswereld lessen over de gewone werkelijkheid, die ondoorzichtig is. Er is een bedreigende wanorde en er zijn veel belangen met elkaar in conflict.

Hoe hierin wegwijs te worden? Door te lezen hoe Harry het oplost. Moderne samenlevingen missen een duidelijke markering tussen de kindfase en de volwassenheid. Kinderen leven een tijd in een niemandsland en voelen zich onzeker. De aantrekkingskracht van Harry is dat hij de lezers inwijdt in de wereld van de volwassenen. Allerlei verbanden en relaties worden begrijpelijk. Dit biedt zekerheid; juist iets dat kinderen nodig hebben.

Ik moest denken aan de parallel met de christelijke levensbeschouwing. Ook christenen geloven in een werkelijkheid buiten de zichtbare wereld. Een die betekenis geeft aan het leven en een samenhangende levensvisie biedt over goed en kwaad. Maar het is er een die het bestaan van alle andere ”tweede werelden” uitsluit. En die niet uit de voeten kan met Harry’s manier van strijden tegen het kwade voor het goede. Die zich niet verdraagt met de magie waarover Harry in ruime mate beschikt.

Niet negatief
Vírole duidt de magische krachten niet negatief. Het is zelfs een van de verklaringen voor de ongekende populariteit. Hij erkent dat het er wel eens heftig aan toegaat: „Hier komen we niet alleen in de buurt van de horrorfilm maar ook vlak bij depersonalisatie-ervaringen.” „Er wordt heel wat gevild en er worden veelvuldig ledematen en hoofden afgehakt.” Maar „de afschrikwekkende toon van het werk is zorgvuldig gedoseerd en kinderen kunnen realiteit en verbeelding uit elkaar houden.”

Dit laatste is voor mij overigens wel de vraag. De auteur wil objectief blijven en slaagt daar in wat betreft zijn tekstanalyse en kennis van de culturele context. Toch ontkomt hij niet aan een persoonlijke inkleuring. Het is duidelijk dat hij het meesterlijk vindt wat Rowling doet. Een kritische beoordeling vanuit de christelijke levensbeschouwing ontbreekt. Iets wat bij uitgeverij Kok niet had misstaan.