De maatschappelijke context van de huidige generatie jongeren is ingrijpend veranderd, vergeleken met die van hun opvoeders. Het gaat daarbij niet alleen om de technische mogelijkheden van de digitale wereld, het betreft eveneens veranderingen op het gebied van het denken. Hoe interpreteren mensen de gebeurtenissen die zich aan hen voordoen? Welke betekenis geven ze aan de wereld van de verschijnselen?

Deze vragen zijn van belang voor de identiteitsvorming van jongeren. Gezinswaarden vormen een belangrijk bestanddeel voor de identiteitsontwikkeling. Dat waarde­patroon nemen jongeren mee. Vanuit de kerk en door de school worden die waarden verdiept. Die eenheid van waarden en normen is voor velen echter verleden tijd. Er zijn tal van alternatieven gekomen. De samenleving is er vol van. Een voorbeeld: het begrip euthanasie kende slechts één betekenis, namelijk een goede dood in geestelijk opzicht. Het bekende boek van de nadere reformator Johannes Hoornbeeck over dit onderwerp heeft als titel: ”Euthanasia ofte Wel-sterven”. Daarmee bedoelde hij dat mensen pas gerust kunnen sterven als ze kunnen vertrouwen op de genade van God. Euthanasie in de tegenwoordige betekenis is helemaal losgemaakt van de godsdienstige inhoud. Het gaat nu alleen maar om een zachte lichamelijke dood.

Dit voorbeeld laat zien dat het denken van mensen veranderd is. De morele bronnen lagen eeuwenlang buiten de mens. Naast de zichtbare werkelijkheid was er een andere, die bepalend was. God en Zijn Woord waren doorslaggevend voor het doen en laten van mensen. Dat is in de loop van de tijd veranderd. De vraag wat goed en fout is, wordt door velen in de westerse samenleving beantwoord op grond van wat mensen zelf vinden. Het leven is binnenwerelds geworden.

Deze binnenwereldse manier van denken doortrekt onze huidige samenleving. Onze jongeren, maar ook ouderen, ademen de sfeer van god-loosheid in. We leven in een samenleving waarin voor God geen ruimte meer is. De enige publieke plaats waar over Hem gesproken wordt, is de kerk.

Schakeltijd

Wat betekent dit voor de opvoeding van onze jongeren? Ze groeien op met tegenstrijdig­heden. Aan de ene kant neemt de Bijbel in het gezin, de kerk en de reformatorische school een belangrijke plaats in. Ze worden opgevoed met het feit dat de Bijbel het onfeilbare woord van God is, dat gezag heeft voor alle aspecten van het leven. Tegelijkertijd ervaren ze dat de Bijbel niet serieus genomen wordt, ja zelfs verdacht is. De mogelijkheden om te leven volgens de waarden en normen van dat Woord, worden beperkt.

Op het gebied van entertainment zien we die tegenstelling eveneens. De Bijbelse waarden komen voor een groot deel niet overeen met de inhoud van veel populaire liedjes en films. Na een preek over het zevende gebod wordt met overtuiging gezongen: „Breekt nooit de echt”, en een avond later wordt met genoegen de zoveelste aflevering van de soap ”Goede tijden, slechte tijden” bekeken, waarin de relaties veelvuldig gebroken worden.

We leven in een schakeltijd, switchend tussen Bijbelse en niet-Bijbelse waarden. Het is van belang dat jongeren zich van die tegenstelling bewust zijn. Een van de manieren die leiden tot bewustwording, is reflectie op het eigen gedrag. Is het bekijken van een film die volgens de Bijbelse waarden echt niet kan iets wat gewoon bij het leven hoort? Waarom denk je niet na over die tegen­stelling? Dergelijke vragen moeten dicht bij jongeren gebracht worden. Hoe doe je dat? Het door het lectoraat van het Hoornbeeck College ontworpen model ”Vragen & spiegelen” biedt hiertoe goede mogelijkheden.

Zelf-ontdekking

Een eerste stap op weg naar het zich eigen maken van waarden en normen is het stellen van vragen. Bij het beoordelen van bijvoorbeeld een film: Waar gaat hij over? Wat doet deze film met mij? Bij deze vragen zitten er ook een paar die te maken hebben met, en dat is de tweede stap, spiegelen. Wat je ziet, leg je naast de Tien Geboden. Jongeren ontdekken dan zelf wat de verschillen en de tegenstellingen zijn. Die zelf-ontdekking door middel van vragen en spiegelen doet wat met hen.

De aanpak van zelf-ontdekking met de Bijbel als uitgangspunt laat in de schoolpraktijk positieve resultaten zien. Studenten van het Hoornbeeck College kregen de opdracht om een popliedje dat ze al kenden, kritisch te beluisteren. Wat hoor je? Waarom zou dat liedje gemaakt zijn? Leg de Bijbel er eens naast. Wat heb je hiervan geleerd? Een van de studenten schreef als reactie: „Je hebt het vaak helemaal niet in de gaten als je een liedje luistert wat voor verkeerde en slechte dingen er gezongen worden. Als je erop gaat letten, is het echt bizar. In bijna elk liedje wordt er wel iets gezongen wat zondig is.”

Het verdient aanbeveling om jongeren in het reformatorisch voortgezet onderwijs en in het middelbaar beroepsonderwijs te laten vragen en spiegelen. Dat stimuleert het kritisch nadenken over de vele, vaak niet-Bijbelse keuzemogelijkheden. In onze schakeltijd, waarin zo veel mogelijk en toegestaan is, is het van belang dat jongeren leren bewuster keuzes te maken bij het licht van Gods Woord.

De auteur is lector identiteit op het Hoornbeeck College. Dit artikel is een bewerking van een lezing die hij vandaag hield op het afsluitende symposium van dit lectoraat.