De gaswinning in Groningen is de laatste jaren sterk opgevoerd tot niveaus boven 40 miljard kuub per jaar. Dat leidde tot meer en sterkere aardbevingen, met navenante schade. Bovendien leidde het tot onrust, woede en een toenemend gevoel van onveiligheid onder de Groningers. Wij maken ons zorgen over de leefbaarheid in het gebied, het vertrouwen onder de Groningers in de overheid, en over de toekomst van de cultuurhistorische schatten die het Groningerland herbergt.

De overheid is geroepen om de inwoners van haar land te beschermen. Van die roeping heeft het kabinet weinig blijk gegeven op dit dossier. De Groningers voelen zich onveilig. Er heerst angst voor aardbevingen, zowel bij mensen thuis als onder bijvoorbeeld kerkgangers, die het kerkgebouw niet meer in durven. Aardbevingen met een kracht van 4 en zelfs 5 op de schaal van Richter zijn immers niet uit te sluiten. Ook wordt het gevoerde beleid zowel individueel als collectief als traumatisch ervaren. Een variatie aan symptomen, verbonden aan dergelijke traumatische ervaringen, is waarneembaar onder de Groninger bevolking.

Maar wie daarom weg zou willen trekken uit het gebied, komt er achter dat zijn huis onverkoopbaar is of enorm in waarde gedaald. Een ruimhartige schadevergoeding voor iedereen die hiermee wordt geconfronteerd, is er nog steeds niet. Procedures verlopen traag omdat de bewijslast dat het aardbevingsschade betreft bij de gedupeerde ligt. Dit geeft geen pas voor een land dat er tegelijkertijd zo van profiteert.

Maar ook al zou de NAM of de overheid alle schade vergoeden, huizen aardbevingsbestendig maken of zelfs complete dorpen opkopen, ook dan heeft het gebied de komende tientallen jaren geen toekomst als de gaswinning op de huidige voet wordt voortgezet. De dynamiek in en de ontwikkeling van dit gebied worden immers gefnuikt door onzekerheid over hoe het er over 15 of 25 jaar voor staat.

Cultuurschatten

Groningen voelt zich een win­gewest: de rijksbegroting heeft baat bij de ruim 10 miljard per jaar die de gasverkoop opbrengt, maar het Rijk was lange tijd doof voor de onvrede en zelfs voor de ongemakkelijke waarheid dat er een verband was tussen gaswinning en aardbevingen. Pas recent, en dus zeer laat, is het Rijk over­gegaan tot actie om de pijn deels te verzachten. Pijn in de vorm van waardedaling van woningen, beschadigde en onverkoopbare huizen en trage of lage schade­vergoeding. Maar de waardedaling wordt alleen in speciale gevallen vergoed en de psychische schade helemaal niet.

En daar bleef het bij. Ondanks dringende verzoeken van Provinciale Staten en demonstratieve acties tot in het parlement tijdens de gaswinningsdebatten op 12 februari en 3 maart, wil het kabinet de gaswinning slechts mondjesmaat temperen. Dit komt het vertrouwen in de overheid niet ten goede. Om dit vertrouwen te herstellen is ruimhartige vergoeding nodig van reeds geleden schade, alsook toepassing van het principe van ”omgekeerde bewijslast” (de NAM moet vergoeden, tenzij zij kan aantonen dat de schade niet door aardbevingen ontstaan kan zijn). En vooral: het niveau van de gaswinning moet vanaf nu zo gekozen worden dat de toekomstige schade minimaal zal zijn.

Het gaswinningsgebied herbergt een groot aantal juwelen van monumentale, vaak middeleeuwse kerkgebouwen, doorgaans voorzien van muurschilderingen en een rijk meubilair. Bovendien zijn deze kerken over de hele wereld bekend vanwege hun orgels. Een van de oudste bespeelbare orgels van ons land staat hier (in Krewerd); in de omliggende dorpskerken tientallen instrumenten gebouwd door wereldberoemde orgelmakers als Arp Schnitger en Albertus Anthonie Hinsz. De kerken en de orgelcultuur trekken wereldwijd toeristen, kunstliefhebbers en musici naar dit gebied.

Zo’n zestig kerken hebben zichtbare aardbevingsschade opgelopen, in totaal voor naar schatting 6 miljoen euro. Door de unieke, kleurrijke vroeg-16e-eeuwse gewelfschilderingen in de kerk van Middelstum bijvoorbeeld lopen forse scheuren. Tot nu toe konden deze nog hersteld worden, hoezeer ook dit al een aantasting betekent van de cultuurhistorische waarde. Maar het is niet ondenkbaar dat deze fresco’s een keer met de gewelven instorten. Immers, middeleeuwse kerkmuren zijn 1 tot 1,5 meter dik, maar de gewelven vormen met hun dikte van circa 10 centimeter een zwakke plek.

Dit cultuurhistorische erfgoed is een belangrijke pijler van de Groningse toeristische infrastructuur die niet mag instorten als gevolg van de aardbevingen. Toch dreigt dat te gebeuren als er kerken gesloten zullen moeten worden wegens aardbevings- of instortingsgevaar. Niemand weet of deze kerken, waarvan sommige al zo’n 1000 jaar fier overeind staan, tegen herhaalde en in kracht toenemende aardbevingen bestand zullen blijken. Dit erfgoed mag niet verloren gaan alleen vanwege het kortetermijnbelang van aardgasbaten voor de staatskas.

Veiligste niveau

De enige remedie is het fors terugschroeven van de gaswinning tot het volgens deskundigen veiligste niveau van 12 miljard kuub per jaar. Tot op heden heeft het kabinet-Rutte deze stap niet genomen. Wij roepen het kabinet ertoe op om daarop terug te komen. Provinciale Staten van Groningen roepen wij ertoe op om pal te blijven staan voor de toekomst van het aan uw bestuur toevertrouwde gebied.

Wij realiseren ons dat een drastische vermindering van de gaswinning de staatskas op korte termijn circa 6 miljard per jaar aan inkomsten scheelt. Het had overigens nooit zover mogen komen dat onze begroting drijft op de eenmalige inkomsten van de gasbel van Slochteren, die sowieso over een jaar of tien, vijftien leeg is. Het is daarom beter deze klap nu te incasseren. Een veel lager winningsniveau nu betekent overigens dat de Nederlandse huishoudens veel langer over Nederlands aardgas zullen kunnen beschikken. Tevens zullen de financiële baten dan wel niet meteen nu, maar over een langere termijn alsnog binnenkomen.

Louter op korte termijn valt er dus een gat in de staatsbegroting. Om dat op te vangen, kan het gas duurder worden gemaakt of kunnen extra inkomsten worden gezocht, bijvoorbeeld door het snel aanpakken van belastingontwijking via ”Luxleaks”-constructies, het weer terugdraaien van de verlaging van de vennootschaps­belasting, het sneller afbouwen van de hypotheekrenteaftrek, of een geoormerkte toeslag op de ozb.

Kabinet en kiezer: laat veiligheid, vertrouwen en solidariteit het zwaarst wegen. Laat Groningen niet aan z’n lot over.

Prof. dr. Jan J. Boersema (hoogleraar milieukunde), mgr. Gerard de Korte (bisschop van het bisdom Groningen-Leeuwarden), dr. Justin E. A. Kroesen (universitair docent kunstgeschiedenis en coördinator Instituut voor Christelijk Cultureel Erfgoed), prof. dr. Henk C. Moll (hoogleraar natuurlijke hulpbronnen in relatie tot duurzame productie en consumptie, Rijksuniversiteit Groningen), prof. dr. Jan Oosterhaven (regionaal econoom, Rijksuniversiteit Groningen), drs. Frits Postema (theoloog/therapeut, interim-pastor PKN, voorzitter platform Kerk en aardbeving), drs. Peter H. Siebe (historicus en journalist), prof. dr. Gerard Sierksma (econometrist, sportwetenschapper en statisticus, Rijksuniversiteit Groningen), prof. dr. Anne van der Veen (hoogleraar ruimtelijke economie/integrated assessment en ruimtelijke planning, Universiteit Twente), drs. Andries Visser (filosoof, theoloog en Kierkegaardkenner), Sietze de Vries MA (organist), drs. Ite Wierenga (anglist, vertaler) en Reint Wobbes (voormalig secretaris Stichting Oude Groninger Kerken).