JA

De eerste reden is dat iedere christen bescheidenheid past. Je hoeft geen absolute waarheid te ontkennen om te erkennen dat een mens slechts ten dele deze waarheid kan kennen en leren bevatten. Dat is eigen aan wat de Bijbel zelf ons voorhoudt. Te denken is daarbij aan aanwijzingen als: „Want wij zien nu door een spiegel in een duistere rede (…); nu ken ik ten dele, maar alsdan zal ik kennen, gelijk ook ik gekend ben” (1 Kor. 13:12). En wat te denken van het kennen van de liefde van Christus met al de heiligen? Daarvan wordt beleden: „die de kennis te boven gaat” (Ef. 3:18-21).

Een tweede reden voor christenen om te relativeren is dat juist het niet kunnen relativeren van eigen theologische standpunten leidt tot een knieval voor het relativisme. Iemands eigen theologische standpunten vallen immers niet een-op-een samen met de Bijbelse waarheidsclaim. Denken en doen alsof dit wel het geval is, berokkent de christelijke waarheid schade.

Dat geldt nog meer waar het gaat om uitgesproken meningen over zaken die in de Bijbel gerekend worden tot de zogeheten ”adiafora”, die wij aanduiden als ”middelmatige dingen”. Daarbij komen dan ook nog eens de absolute standpunten over zaken die enkel behoren tot ”zo zijn onze manieren”. Hoe zinvol en waardevol een traditie ook kan zijn, je kunt er geen absolute waarheid van maken zonder schade te veroorzaken.

Dat aanhangers van het christelijk geloof moeten relativeren is ook juist wanneer het gaat om alles wat uit hun eigen gedachten opkomt. Ieder Godsbeeld dat wij ontwerpen dienen we te relativeren. Daar hebben aanhangers van het projectiedenken als grondleggers van het huidige relativisme hun gelijk. God naar het beeld van de mens: als het christelijke geloof daarop gebaseerd zou zijn, dan wordt het hoog tijd om een ander ontwerp ook te leren honoreren.

NEE

Echter, je eigen kennis van de waarheid relativeren is heel wat anders dan de waarheid zelf relativeren. De waarheid is niet afhankelijk van de kennis die ik heb van of over de waarheid. De waarheid over een bepaalde auto is (gelukkig wat mij betreft) niet afhankelijk van de kennis die ik heb over die auto. Waarheid is nu eenmaal een begrip dat zich niet verdraagt met ”waar voor jou, maar niet voor mij”. Dan geef je slechts uitdrukking aan een bepaalde smaak of emotie. Zeker, daarbij ga ik er inderdaad van uit dat aan ”waarheden” (proposities die waar zijn, ware uitspraken) een bepaalde werkelijkheid beantwoordt. De waarheid komt tot ons en laat zich kennen. Anders gezegd: het gaat om een bijzondere bron van kennis, namelijk openbaring. Juist dit brengt een absolute waarheidsclaim met zich mee.

En andere godsdiensten dan die zich op een openbaring beroepen? Juist dat onderstreept dat we dus een religieus pluralisme –ieder zijn waarheid en iedere weg leidt tot ‘God’– nooit kunnen verdedigen. Daarvoor zijn de verschillen tussen de godsdiensten gewoon te groot. Je neemt jezelf en de ander niet serieus wanneer je doet alsof het allemaal behoort tot ”flexibel geloven”: je stelt maar een menu samen en bekommert je niet om de waarheidsvraag.

Een andere reden lijkt wat flauw, maar is dat niet. Men suggereert vaak dat het hebben van een bepaalde absolute waarheidsclaim arrogant is en leidt tot onverdraagzaamheid. Maar wat is er aan de hand? Wie stelt dat er geen absolute waarheid is (en dat daarom alles slechts relatief waar is), ontkracht zijn eigen positie door dit te stellen. Als er namelijk geen absolute waarheid is, is het uitgangspunt ”er is geen absolute waarheid” ook niet absoluut waar. Hoe onverdraagzaam deze fundamentalistische relativisten zijn, merk je wanneer je wel een absolute waarheid als uitgangspunt erkent. De eigenlijke discussie is dus niet die tussen een fundamentalist (aanhanger van een absolute waarheid) en een relativist. Beiden zijn fundamentalist: ze hebben minimaal één absoluut uitgangspunt.

DUS

Een hartgrondig ”nee” tegen het relativisme.

Dat raakt ook ons leven als christenen. Is de zin: „God is liefde” absoluut waar? Wat doen we dan als we liefdeloos leven als christenen? We relativeren onze belijdenis door ons leven. Het is een absolute waarheidsclaim van christenen dat het leven een doel heeft dat verder en hoger ligt dan dit leven. Wat doen we als we slechts voor het hier en nu leven?

Christenen zouden dus minder moeten relativeren.

De auteur is universitair hoofddocent Gereformeerde Praktische Theologie aan de Theologische Universiteit Apeldoorn.