”Identiteit en differentie”
Auteur: Martin Heidegger; tweetalige editie; vertaling en nawoord van Samuel IJsseling
Uitgeverij: Boom
Amsterdam 2001
ISBN 90 5352 622 6
Pagina’s: 96
Prijs: € 13,40 ƒ 29,50).Iemand wil in een winkel fruit kopen. Hij vraagt fruit. Men biedt hem appelen, peren, perziken, kersen en druiven aan. Maar de koper wijst het aangebodene af. Hij wil per se fruit hebben. Nu ís echter het aangebodene telkens fruit, en toch blijkt dat fruit niet te koop is.

Met het bovenstaande aan Hegel ontleende voorbeeld illustreert Heidegger de verhouding van het ”zijn” tot de ”zijnden”. De zijnden, dat zijn de afzonderlijke dingen zoals tafel, stoel, krant etc. En het zijn is, wat volgens Heidegger in de filosofie steeds is verwaarloosd. Hij probeert het weer op het spoor te komen.

Overigens is er met de vraag naar het zijn iets vreemds aan de hand. Die kan namelijk niet worden gesteld zonder gebruik te maken van het werkwoord zijn: wat ís zijn. De vraag naar het zijn kan niet worden gesteld buiten het zijn om.

De zijnsvraag komt in het boekje ”Identiteit en differentie” van Heidegger aan de orde als de vraag naar de ontologische differentie, dat betekent: de vraag naar de verhouding van het zijn tot de zijnden.

Het bevat twee teksten: ”Het identiteitsbeginsel” en ”De onto-theologische structuur van de metafysica”. De eerste is een voordracht die werd gehouden ter gelegenheid van het vijfhonderdjarig bestaan van de universiteit van Freiburg im Bresgau op 27 juni 1957. De tweede geeft de op verschillende plaatsen bewerkte uiteenzetting weer, waarmee een seminarie van het wintersemester 1956/1957 over Hegels ”Wissenschaft der Logik” werd besloten. De voordracht werd op 24 februari 1957 in Todtnauberg gehouden. Beide lezingen werden in hetzelfde jaar samengevoegd en uitgegeven onder de titel ”Identiteit en differentie”.

Uitgeverij Boom brengt nu een tweetalige uitgave van dit werkje op de markt: links is steeds de Duitse tekst afgedrukt, rechts de Nederlandse vertaling. Deze werd verzorgd door de filosoof en Heidegger-kenner Samuel IJsseling. Hij voegde ook een kort nawoord toe. Daarin stelt hij dat het boekje behoort tot „het moeilijkste maar misschien ook wel het belangrijkste” van wat Heidegger tijdens zijn leven heeft gepubliceerd. Wat het eerste betreft, van Duitse filosofen in het algemeen en van Heidegger in het bijzonder is geen lichte kost te verwachten.

Overigens viel mij op dat wat hij te melden heeft in wezen heel eenvoudig en bijna vanzelfsprekend is. Soms ’zie’ je opeens wat hij bedoelt. Op zo’n moment is ook duidelijk dat je geen mystiek of literatuur leest, zoals sommigen Heidegger verwijten, maar filosofie die op eenzame hoogte staat.

Wat is het belang van deze uitgave? Het biedt binnen een betrekkelijk kort bestek een kennismaking met het denken van wat men noemt de ’latere’ Heidegger. De belangrijkste thema’s uit deze periode komen op een geconcentreerde wijze aan bod. Zoals: de vraag naar de techniek, het ”bestel”, de destructie van de metafysica, de poging het ongedachte in het denken aan te wijzen.

Ook geeft Heidegger aan wat zijn opvatting van filosoferen is in vergelijking met die van Hegel. Voor het verstaan van zijn werk is dat zeer verhelderend. Wie genoeg over Heidegger heeft gelezen en nu eens iets wil lezen van de man zelf, doet er goed aan met dit boekje te beginnen. Het is jammer dat er geen enkele verklarende noot is toegevoegd; bij bijvoorbeeld de onvertaalde Griekse uitdrukkingen die in de tekst voorkomen zou dat voor veel mensen toch wel handig zijn geweest.

Ik sluit af met een citaat uit Heideggers voorwoord: „Het samenhoren van identiteit en differentie is het te bedenken thema van deze publicatie […]. In dit gebied valt er niets te bewijzen, maar wel op menige zaak te wijzen.”