Mbeki gaf toe dat nog veel Zuid-Afrikanen in armoede leven, de werkloosheid toeneemt en ziektes als aids reden zijn tot zorg. Volgens Mbeki hoeft het roer echter niet drastisch te worden omgegooid en hoeft alleen het bestaande beleid „daadkrachtig toegepast” te worden.

Mbeki, die de eerste zwarte Zuid-Afrikaanse president Nelson Mandela in 1999 opvolgde, gaat dit jaar op voor een tweede ambtstermijn. Komende woensdag maakt hij de verkiezingsdatum bekend. Binnen en buiten Zuid-Afrika heerst de vrees dat ook dit land, net als onder meer Zimbabwe, zal uitgroeien tot een éénpartijstaat, met alle corruptie die daarbij hoort. Geen enkele oppositiepartij is er echter tot nu toe in geslaagd het ANC werkelijke concurrentie te bieden.

Critici verwijten Mbeki geen nieuwe oplossingen te bedenken voor oude kwalen, zoals criminaliteit, werkloosheid en de politieke en economische onrust in het naburige Zimbabwe. „Slecht staatsmanschap”, noemt oppositieleider Tony Leon van de Democratische Alliantie de toespraak van de president. „Hij ging niet in op criminaliteit en werkloosheid. Hij zei niets over Zimbabwe, hoewel dat de Afrikaanse Unie kan doen kapseizen. En terwijl miljoenen mensen ziek zijn en sterven aan aids, vermeldt hij dat alleen terloops. Teleurstellend.”

„Hoe kan hij een mobiel telefoonnetwerk drie keer noemen en aids maar één keer. Daar is iets fout”, zegt Patricia De Lille van de Onafhankelijke Democraten over een lange passage in de redevoering van Mbeki over de prestaties in de telecomsector.

Enkele uren na de toespraak van Mbeki hielden meer dan 2000 artsen een betoging bij het parlement tegen de slechte arbeidsomstandigheden en het uitblijven van maatregelen om de algemene gezondheidszorg te verbeteren. Volgens de Zuid-Afrikaanse artsenvereniging is meer dan 80 procent van de bevolking aangewezen op de algemene gezondheidszorg, maar gaat meer dan de helft van het geld voor de gezondheidszorg naar de particuliere sector.

Het plan van de Zuid-Afrikaanse regering om gratis aids-remmers aan seropositieven te verstrekken, blijkt moeilijk van de grond te komen. De regering beloofde bij de lancering van het plan in november om 50.000 mensen te behandelen tegen maart 2004. Maar tot dusver profiteren slechts een 1500-tal mensen van de levensnoodzakelijke behandeling.

Enkel in de provincie Westkaap verstrekken (een dertiental) gezondheidscentra nu gratis aids-remmers, zo blijkt uit een onderzoek van de Treatment Action Campaign. Die actiegroep probeert de Zuid-Afrikaanse regering al enkele jaren tot meer inzet aan te manen in de strijd tegen aids.

De Zuid-Afrikaanse aids-groepen leggen de schuld bij de regering. Die zou geen haast maken met het overmaken van het budget voor aids-bestrijding -10 miljoen euro voor dit fiscale jaar- aan de provincies. De aanbesteding van de opdracht voor de aanmaak van aids-remmers zou daardoor grote vertraging oplopen.

De provincies Gauteng en KwaZulu-Natal zijn voorbereidingen aan het treffen om het programma op te starten, maar van de aangekondigde ”rollout” van antiretrovirale medicijnen is op nationale schaal hoegenaamd geen sprake, waarschuwt TAC.

In Zuid-Afrika sterven elke dag gemiddeld 600 mensen aan de gevolgen van aids.

Bij de lancering van het landelijke programma voor gratis aids-remmers in november, legde de regering de lat op 50.000 behandelingen tegen maart. Het ziet ernaar uit dat die deadline niet gehaald wordt.

Toch is er niet enkele slecht nieuws van het aids-front. Vanaf april, het begin van het nieuwe jaar, zal het budget van het aids-programma gevoelig opgeschroefd worden. Het huidige budget voor de bestrijding van de pandemie werd teruggebracht van 296 miljoen rand (33,6 miljoen euro) naar 90 miljoen rand (10 miljoen euro). Maar voor de komende jaren zou een veelvoud daarvan ter beschikking zijn. Aids lijkt bovendien een thema te worden in de campagne voor de verkiezingen.

De bedrijven in Zuid-Afrika lijken intussen meer werk te maken van de strijd tegen de ziekte. De Duitse autofabrikanten DaimlerChrysler, BMW en Volkswagen geven nu aids-remmers aan hun werknemers. Ook diamantgigant De Beers kondigde onlangs aan dat het 90 procent van de behandelingskosten zou terugbetalen aan haar personeel.