IS slaagt waar al-Qaida en de taliban in Afghanistan faalden, stel Napoleoni. „De Arabische lente is volledig mislukt. In de landen waar die plaatsvond, is nu een burgeroorlog of zitten nieuwe dictaturen in het zadel die erger zijn dan de seculiere regimes van voor die tijd. In Egypte bijvoorbeeld is generaal en president Abdul Fatah al-Sisi ”Mubarak Plus”. De democratisch gekozen regering is afgezet, de moslimbroederschap is verboden, honderden leden van die beweging zitten in de gevangenis tegen doodvonnissen aan te kijken. Daarbij komt de hopeloosheid voor jongeren. Geen kans op werk, geen vrije meningsuiting meer, teleurstelling na een korte periode van hoop. Je kunt je geen voorstelling maken van het reservoir aan woede en frustratie bij die ontelbare jongeren in het Midden-Oosten. Daar komen duizenden islamitische jongeren uit het Westen bij en de vluchtelingenstromen uit Afrika. Al die mensen zien een staat in ontwikkeling die succes heeft, oude regimes en het Westen de baas is en appelleert aan religie, ja, maar nog meer aan een nieuw soort patriottisme.”

Napoleoni (1955) schreef een aantal boeken over de financiering van terrorisme. Ze spreekt van Islamitische Staat (IS), omdat de essentie van de terreurbeweging van die naam in haar ogen nu eenmaal staatsvorming is, maar begrijpt het vasthouden aan de afkorting ISIS.

Horror

Ze is zeker geen bewonderaar van IS. Het gesprek vindt plaats op de ochtend nadat de video van de executie van 21 Egyptische kopten door IS op het strand bij Sirte in Libië naar buiten kwam. „Ook ik word ziek van die videobeelden, het is horror. Maar het is wel helemaal van deze tijd. In de ogen van gefrustreerde moslimjongeren is IS het symbool van hun eigen wraakgedachten.”

Napoleoni schrijft het ‘succes’ van IS toe aan drie factoren: een territoriale basis in de vorm van een staat, militaire efficiëntie en het vermogen om een soort van maatschappij op te bouwen. „Er is water, stroom en een basale medische zorg in de IS-gebieden. Er is rechtspraak, ook al is het de sharia. Er is een soort van overheid. IS heeft een deal gesloten met veel lokale stammen en clans. IS voert het militaire commando, maar laat het burgerlijk bestuur over aan de sterke mannen van de regio zelf. Dat zijn misschien niet de plezierigste types, maar het stelt de bevolking wel gerust, want die onderdrukkers waren hun al bekend.”

Overschat Napoleoni IS niet? Vluchtelingen zeggen dat er helemaal geen basisvoorzieningen zijn in steden zoals Raqqa in Syrië en Mosul in Irak. IS leed een militaire nederlaag toen het beleg van Kobani, aan de Syrisch-Turkse grens, moest worden afgebroken. En het zou makkelijk kunnen gaan spannen tussen de IS-commandanten en de lokale bestuurders. Daar zijn nog geen tekenen van, zegt Napoleoni. „Kobani opgeven was een weloverwogen beslissing van IS. De stad is verwoest, leeg, waardeloos. En het bestaan van schrale basisvoorzieningen, zeg maar het vriendelijke gezicht van IS, is in veelvoud bevestigd.”

Misvatting

IS wordt in het Westen nog steeds opgevat als een religieuze beweging. Dat is grotendeels een misvatting, zegt Napoleoni. „Ik sprak lang met een Italiaanse ex-gijzelaar van IS. De soldaten besteden meer tijd aan het schoonhouden van en oefenen met hun wapens dan aan het gebed. Al-Qaida en vooral de taliban, die waren veel meer religieus. Het was ook hun zwakte.

IS moet je puur politiek zien. Het gaat om staatsvorming en het gaat om economisch gewin. IS heeft nog steeds hopen geld liggen. De schattingen lopen uiteen van 2 tot 6 miljard dollar in cash, want aan banken en pinpassen doet IS niet. De manier waarop ze geld vangen, is aan het wijzigen. Het was puur roof, inclusief die bank in Mosul, waar 439 miljoen aan dollarbiljetten in zou hebben gezeten, en het was plundering van veroverde steden en rijke mensen. Daarnaast kwam er geld binnen door het opleggen van belastingen aan burgers, het innen van losgeld voor gijzelaars en het smokkelen van olie.

De olieprijs is wel gedaald, maar dat werkt niet negatief door op de inkomsten voor IS, omdat de prijs van de illegale exportolie toch al anders tot stand kwam. Roof en plundering leveren minder op, maar het belastingsysteem is heringericht: lagere bedragen van steeds meer mensen brengen toch nog veel in het laatje.

Een nieuwe bron van inkomsten is het geld dat strijders uit het Westen en uit Afrika meebrengen. Ook dat gaat via kleinere bedragen die door veel mensen bij elkaar worden gebracht. Begin deze maand werd in de Amerikaanse stad Chicago een heel netwerk van moslims ontmaskerd die cash geld gewoon per post naar IS stuurden. De zending van zulke pakketjes kan vaak onder de radar van de veiligheidsdiensten plaatsvinden.”

Mythe

De mensen die IS vormden, komen voort uit de strijders rond Mussab al-Zarqawi, de Jordaanse terrorist en leider van al-Qaida in Irak, die in 2006 werd gedood door de Amerikanen. Zijn aanhangers, maar vooral ook de Amerikanen zelf maakten een mythe van hem. „De huidige leider van IS, Abu Bakr al-Bagdadi, is een Irakees, een geschoold islamitisch theoloog en jarenlang actief als imam in de Iraakse stad Falluja. Maar van 2005 tot 2009 zat hij als krijgsgevangene in het Amerikaanse kamp Bucca. De westerse inlichtingendiensten hebben zijn ontwikkeling tot de nieuwe mythe compleet gemist.”

En die mythe is nog veel bewuster gestuurd dan het imago van Osama bin-Laden of Zarqawi, zegt Napoleoni. „De executievideo’s gaan meteen viraal, maar er komt nauwelijks een snipper beeld en informatie naar buiten over de leider van IS. Het verhoogt zijn aantrekkingskracht als symbool.”

IS is volgens Napoleoni wel te bestrijden. Ze noemt drie manieren die geen oplossing vormen, maar wel iets teweeg kunnen brengen. „Vroeger had je informele diplomatie, zelfs tussen de Verenigde Staten en vijanden als Iran, de taliban of leden van al-Qaida. Maar die vorm van contact is er nu helemaal niet; dat komt niet alleen door het karakter van IS, maar ook doordat Amerika die mensen niet meer heeft. Een opeenvolging van rechtse regeringen stuurde die ‘softies’ weg. Het Vaticaan zou een rol kunnen spelen, niet de paus zelf, maar een aantal Europese tussenstations. IS gaat wel tekeer tegen ”Rome”, maar daarmee wordt het Westen benoemd, niet de Romeinse kerkstaat.”

Een andere methode is het losweken van de lokale bestuurders in IS-gebied van hun militaire superieuren. „Dat is gevaarlijk, kost tijd en veel geld.”

Een derde manier om IS aan te pakken, is met de wapens, over de grond. „Natuurlijk is IS te verslaan. Ze hebben geen luchtmacht, een echte militaire interventie zal succes hebben.”

De meeste kans biedt een militaire tangbeweging, denkt Napoleoni, van Saudi-Arabische legers in het zuiden en Turkse troepen vanuit het noorden. Saudi-Arabië heeft IS in wezen opgekweekt, met jarenlang forse bedragen en wahabitische ideologische steun. Moreel is dat land verplicht IS aan te pakken. „Maar zij laten de taak graag aan Amerikaanse soldaten over.”

Turkije zal zich ook niet mengen in een oorlog die op Iraaks of Syrisch grondgebied plaatsvindt. „Er is veel stiekeme sympathie voor IS in Turkije en Ankara wil niet dat de Koerden nog machtiger worden.” Bovendien, een militaire overwinning op IS is geen eindpunt. „De vraag is, wat komt er daarna? In een andere vorm duikt de terreur weer op, of je moet er dertig tot vijftig jaar blijven zitten en met enorme investeringen een nieuwe generatie opvoeden. Anders krijg je het Irak van na de Amerikaanse aftocht; nog meer chaos dan ooit voorheen.”