Aan de ene kant bevindt zich het bungalowpark van recreatiecentrum De Goudsberg, aan de andere zijde het campingdeel. De Muur van Mussert fungeert als scheidslijn.

Op deze plek sprak Anton Mussert, de leider van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB), zijn aanhang toe. „De muur staat ons niet in de weg”, zegt Carolien Wiggers, manager bij De Goudsberg en woordvoerder bij afwezigheid van eigenaar Roderick Zoons.

„In zijn jongensjaren was de muur voor Roderick een fantastische speelplaats”, vertelt Wiggers. „Zijn opa en oma kochten het terrein na de Tweede Wereldoorlog om er een camping te beginnen.”

De Muur van Mussert stond er als een gegeven. „Daar is toen niets mee gedaan. Door bomen en struiken is het bouwwerk bovendien wat uit het zicht geraakt. Voor de veiligheid zou de muur, die op zich nog best degelijk is, wel wat opgeknapt kunnen worden”, vertelt de campingmanager.

„In Lunteren staat een bijzonder historisch monument te vervallen”, schreef historicus Yuri Visser uit Ermelo in oktober op de historische website Historiek, waarvan hij oprichter en beheerder is. „Hoewel een groot deel van de gemetselde wand nog overeind staat, zijn de terrassen rondom overwoekerd en de bijgebouwen aan de achterzijde staan op instorten.”

Visser kreeg vorige maand bijval van erfgoedvereniging Heemschut, die de muur als „cultuurhistorisch zeer waardevol” typeert. „Hij herinnert ons aan een bijzondere, zij het zeer zwarte pagina, in onze nationale geschiedenis. De muur is in slechte staat en dient te worden aangepakt.”

Heemschut zou graag zien dat de waarde van de Muur van Mussert wordt onderzocht, om de discussie over behoud of sloop goed te kunnen voeren. „Wat hier staat mag eigenlijk niet in de vergetelheid raken.”

Heemschut wil noodzakelijke herstelwerkzaamheden. „Mocht blijken dat de muur een grote waarde heeft, dan overweegt Heemschut een beschermde status aan te vragen.”

Tien jaar geleden stelde een raadslid van Liberaal Ede, tevens historicus, al voor de muur om tot monument te bevorderen. Na felle protesten van het voormalige verzet en het Centrum Documentatie en Informatie Israel (CIDI) zag de Edese gemeenteraad daar toen van af.

De gemeente Ede heeft nu het instituut voor oorlogs-, Holocaust- en genocidestudies NIOD gevraagd of de muur het bewaren waard is en wat de gemeente zou moeten doen.

Het CIDI blijft mordicus tegen. Directeur Esther Voet: „Destijds is de muur opgezet tot meerdere glorie van het nationaalsocialisme, waarvan we allemaal weten waartoe het heeft geleid. Dan moet je die zeventig jaar na dato niet willen herstellen met als risico dat onfrisse organisaties in Nederland het bouwwerk gaan beschouwen als een pelgrimsplaats.”

Als mensen de geschiedenis zichtbaar willen maken, zijn er volgens Voets „100.000 zaken urgenter om geld voor monumentenzorg aan te besteden dan deze muur, die geschiedkundig bovendien van marginale betekenis is.”

„Angst dat de muur een bedevaartsoord voor neonazi’s wordt –los van het feit dat ik denk dat dat wel zal meevallen– is geen geldige reden om een historische locatie maar te laten vervallen”, reageert Visser van Historiek. „Kunnen we leven met een tastbare herinnering of zijn we aanhangers van ”Wat je niet ziet, bestaat niet?” De muur doelbewust laten afbrokkelen is net zo stompzinnig als het geboortehuis van Adolf Hitler laten verrotten of je stamboom kunstmatig verfraaien met een stukje adel.”

De historische verenigingen Oud Ede en Oud Lunteren pleiten ervoor de muur de status van gemeentelijk monument te geven. „Dit relict uit ons nabije verleden is deel van onze cultuurhistorie en moeten we net als Kamp Westerbork of Kamp Amersfoort bewaren ter waarschuwing en ter herinnering. Zeker, het roept gemengde gevoelens op, maar wij denken dat het zien van de muur in zijn omgeving eerder bijdraagt aan het gevoel van ”nooit meer” dan dat hij nieuwe volksmenners zou inspireren.”

Lunteraan Ton Koopmans –die zich tien jaar geleden mede namens oud-verzetsmensen uitsprak tegen de monumentenstatus– is onthutst dat een raadsbesluit mogelijk wordt herzien. „Het is van de zotte dat dit wordt opgerakeld. Het is toch al afgekaart? Het inktzwartste verleden van Nederland moeten we in Lunteren niet gaan verheerlijken door een daderbouwwerk te herstellen. Laat de muur een ruïne worden.”

Recreatiecentrum De Goudsberg wacht ondertussen het NIOD-advies en mogelijk overleg met de gemeente Ede af. Manager Wiggers: „Over opknappen kan worden gesproken, maar we zitten er niet op te wachten dat de muur een attractie wordt. Ons terrein is niet vrij toegankelijk; we runnen hier een camping.”

Duizenden bezochten Lunteren tijdens Pinksteren

Zes ”hagespraken” hield de Nationaal-Socialistische Beweging tussen 1936 en 1940 op de Goudsberg bij Lunteren, meestal op Tweede Pinksterdag. Duizenden NSB-leden en -sympathisanten zongen er fascistische liederen en luisterden er naar toespraken van de leiders Van Geelkerken, Rost van Tonningen en Mussert.

De Muur van Mussert – een imposante wand met een spreekgestoelte en een 38 meter hoge vlaggenmast– werd in 1939 in gebruik genomen en is daarna nog één keer benut. Daarna verbood de Duitse bezetter politieke massabijeenkomsten.

De NSB had het terrein in 1936 gekocht. Mussert, geïnspireerd door de massale rijkspartijdagen van Adolf Hitler, wilde er een ”nationaal tehuis” creëren, met een amfitheater voor 100.000 bezoekers, vergaderruimten en een mausoleum. Slechts een deel van die plannen is gerealiseerd: een komvormige vergaderplaats met de sprekerswand en enkele vergaderruimten.

De antiparlementaire beweging van Mussert had vooral aanhang onder middenstanders, ambtenaren en kleine boeren. Bij de Statenverkiezingen van 1935 behaalde de NSB 7,94 procent van de stemmen. Op 1 januari 1936 had ze 52.000 leden, vier jaar later 32.000, in 1943 ruim 100.000.