Stel, een kerkelijke gemeente groeit uit het bestaande kerkgebouw, zodat de kerkenraad de mogelijkheden voor nieuwbouw gaat verkennen. Een mogelijke locatie is het uiterste puntje van een industrieterrein aan de rand van het dorp. De ledenvergadering is enthousiast, ook de gemeenteraad gaat akkoord en zo wordt de zaak in sneltreinvaart beklonken. Nieuwbouw, naast de auto- of de meubelboulevard.

„Helemaal verkeerd”, gaat Arne Schaddelee, voorzitter van de CU-fractie in de Provinciale Staten van Utrecht, morgen op een congres over religieus erfgoed betogen. „Zowel van de gemeente als van de kerk.”

Verkeerd, in welke zin?

„Nieuwbouw overwegen zonder de mogelijkheid te overwegen een bestaand kerkgebouw te kopen dat overbodig is of dreigt te worden, ligt in mijn optiek niet meer voor de hand. Zeker niet in deze tijd. Neem de provincie Utrecht. Daar worden de komende jaren zo’n 250 kerken met sluiting bedreigd. Tegelijkertijd hebben zo’n tien tot vijftien kerkelijke gemeenten nieuwbouwplannen. Zij moeten op z’n minst motiveren waarom de koop van een bestaande kerk in hun optiek niet volstaat.”

Welke kerkelijke gemeente kiest volgens u te snel voor nieuwbouw?

„De hersteld hervormde gemeente in Montfoort. Zij kiest voor een kerk aan de rand van een industrieterrein. Voor zover ik weet, is deze gemeente een echte streekgemeente. Waarom dan niet buiten de eigen gemeentegrens gekeken? Ik kan zo drie omliggende plaatsen noemen waar heel geschikte roomse kerken worden gesloten: Lopik, Oudewater en Harmelen. Ook de monumentale dorpskerk in Montfoort biedt op termijn wellicht een gebruiksmogelijkheid. Daar komen nu ’s zondags nog maar zo’n vijftig kerkgangers bijeen.”

Wat moet de provincie doen als een kerkelijke gemeente zegt: Koop is geen optie. Wij willen toch nieuwbouw op het indus­trieterrein?

„Ik doe in eerste instantie een appel op kerken. Kies niet als een blind paard voor nieuwbouw, maar kijk of je elders een bestaand gebouw van de sloop kunt redden. Als provincie kunnen wij blokkeren en bijsturen. Als een gemeente ons verzoekt een structuurvisie aan te passen om daarmee kerkbouw op industriegrond mogelijk te maken kunnen we dat weigeren. Dat is blokkeren. Wij kunnen ook tegen gemeenten zeggen: Ja, je mag daar en daar nu nieuwbouw toestaan, maar vraag toch eens indringend aan de betreffende kerkenraad of de koop van dat leegstaande kerkgebouw elders in de gemeente niet beter is.”

Even terug naar Montfoort. Dat de hersteld hervormde gemeente op zoek ging naar een ander gebouw kwam voort uit de kerkscheuring van 2004. Kan een provincie zeggen: Daar hebben wij geen boodschap aan?

„Niet in die bewoordingen, maar de scheuring is alweer tien jaar geleden. Provincies kunnen in voorkomende gevallen zeggen: Kijk eens naar het langetermijnperspectief. Als je nu voor nieuwbouw kiest, moet je over dertig jaar groot onderhoud plegen, terwijl de dorpskerk misschien moet sluiten.”

Stel, een kerkelijke gemeente kiest bewust voor nieuwbouw in een Vinex-wijk om daar present te zijn in de buurt en vrijwilligersactiviteiten te ontplooien.

„Dat vind ik een overtuigend argument om van de koop van een bestaand gebouw in een andere wijk af te zien, zeker als er in die nieuwbouwwijk nog geen kerken staan. Het voorbeeld van Amersfoort-Vathorst dat ik elders heb genoemd was bij nader inzien niet zo sterk gekozen. Dat geef ik toe.”

Kunt u in één zin weergeven wat morgen uw boodschap is?

„Kerken, denk kritisch na over uw nieuwbouw, want als u daar te lichtzinnig mee omgaat, kan de provincie in het uiterste geval uw plannen blokkeren.”

Aanvulling 18 februari 2015

Uit contacten tussen de scriba van de hersteld hervormde kerk in Montfoort en Schaddelee na dit interview is het Schaddelee gebleken dat deze kerkelijke gemeente momenteel geen nieuwbouwplannen heeft. Dat heeft Schaddelee de redactie na publicatie van de tekst laten weten.