Voor het museum is het vooral een Erasmusjaar, voor Refo500 het Bijbeljaar. De organisatie die de herdenkingsactiviteiten rond 500 jaar Reformatie in 2017 coördineert, luidt al op 31 oktober officieel het Bijbeljaar 2016 in. Aanleiding is de uitgave van Erasmus’ Griekse Nieuwe Testament (Novum Instrumentum) in 1516, 500 jaar geleden. Een historische gebeurtenis die voor Luther de basis van zijn eigen vertaling vormde. Die had grote invloed op de Reformatie.

Expeditie

Museum Gouda spreekt echter van een Erasmusjaar. De aanleiding is beduidend breder dan de uitgave van het Nieuwe Testament. De humanist Erasmus, die volgend jaar 550 jaar geleden geboren werd, groeide op in Gouda. Hij studeerde er in het klooster Stein. Museum Gouda gaat op zoek naar zijn wortels via een reisavontuur onder het motto ”Expeditie Erasmus”.

In de Goudse Sint-Janskerk wordt op 5 februari het Erasmusraam onthuld, ontworpen door kunstenaar en glazenier Marc Mulders. Het Erasmusraam, dat een nieuw glas toevoegt aan de wereldberoemde Goudse glazen, is een initiatief van Museum Gouda in samenwerking met de stichting Goudse Sint-Jan.

De tentoonstelling in het museum –van 6 februari tot en met 26 juni– gaat over het leven en de betekenis van Erasmus. Gastcurator van de tentoonstelling is prof. dr. Herman Pleij, die tijdens de opening in een film terugblikt op het leven van Erasmus.

De tentoonstelling wordt gegroepeerd rond een aantal bruiklenen, zoals een van de eerste edities van Erasmus’ uitgave van het Nieuwe Testament, afkomstig uit de Erasmusbibliotheek van Rotterdam. De bezoeker reist vervolgens als het ware met Erasmus mee, van Gouda en het klooster Stein naar het Engeland van zijn vriend Thomas More. Aan hem droeg Erasmus zijn boek ”Lof der zotheid” op.

Bezoekers worden tijdens de reis uitgenodigd zich te verplaatsen in Erasmus en diens gedachtegoed te toetsen aan huidige vraagstukken. De reis gaat verder naar het hart van Europa, het rijk van Karel V. Erasmus was adviseur van deze vorst. Hij probeerde uit alle macht een scheuring in de kerk en dus ook een scheuring van Europa te voorkomen.

Daarna gaat de reis naar Rome en Venetië. „Erasmus wordt onder zware druk gezet om afstand te nemen van Luther. Hij doet dat uiteindelijk met een pleidooi voor de vrije wil; hij zet zich af tegen de gedachte dat de mens geheel is voorgeprogrammeerd”, aldus de toelichting van het Goudse museum op de expositie.

Erasmus’ reis eindigde in Basel, waar zijn vriend en boekdrukker Froben woonde en werkte. Hier kwam al eerder zijn Novum Instrumentum tot stand. In Basel stierf Erasmus, die zijn hele leven in het Latijn communiceerde, met een uitroep in zijn moerstaal: „Lieve God.”

Gedekte tafel

Tijdens de tentoonstelling staat er een tafel gedekt in het Ruim, een zaal van Museum Gouda. Twee acteurs voeren in een vorm van museumtheater een dialoog aan tafel. Bezoekers aan de tentoonstelling worden uitgenodigd wat te drinken en zich in het gesprek te mengen.

Erasmus was een liefhebber van tafelgesprekken en waardeerde een goed glas wijn. Gespreksonderwerpen worden inhoudelijk uitgediept tijdens een serie presentaties, waarbij steeds een kunstenaar en een filosoof, schrijver of journalist een onderwerp van Erasmus uitdiepen en naar de actualiteit op zoek gaan. Museum Gouda wil verder een geïllustreerd kinderboek uitgeven over Erasmus, dat op alle basisscholen in Gouda wordt verspreid.

Directeur Gerard de Kleijn beseft dat Erasmus, pleitbezorger van de tolerantie, ook zijn donkere kanten heeft, met name betrekking tot de Joden. „Hij heeft zich erg antisemitisch uitgelaten”, reageert hij desgevraagd. „We willen daarom niet aan persoonsverheerlijking doen. Erasmus kon erg beledigend zijn, al deed hij dat ook weer doordacht en diepzinnig.”

Prof. dr. Herman Selderhuis, directeur van Refo500, waardeert dat Museum Gouda aandacht vraagt voor de man die met zijn Bijbeluitgave zo veel voor de Reformatie betekend heeft en dat daarbij de donkere kanten van Erasmus niet verzwegen worden. „Toen Refo500 begin 2012 aan Museum Gouda voorstelde om het jubileum van Erasmus’ Bijbeluitgave als aanleiding tot een tentoonstelling over Erasmus te nemen, werd dit direct positief ontvangen. Gerard de Kleijn bleek toch al plannen te hebben om eens iets met Erasmus te doen.”

De partners van Refo500 hebben daarop besloten 2016 tot Bijbeljaar uit te roepen, waarbij de Goudse tentoonstelling een van de belangrijkste publiekstrekkers is. „Dat Museum Gouda van een Erasmusjaar spreekt, kan ik me wel voorstellen. Maar volgens mij is de Bijbel breder dan Erasmus.”