JA

Dat aanhangers van de monotheïstische godsdiensten geweld kunnen gebruiken, valt niet te ontkennen. Regelmatig lezen we over gewelddadige confrontaties tussen groepen die in naam vallen onder het jodendom, de islam en het christendom. Over gewapende inzet van christelijke naties om mensen en bezittingen te beschermen. Recent over de aanslagen in Parijs.

De motieven om geweld te gebruiken verschillen, alsook de mate ervan, maar dat door aanhangers van monotheïstische godsdiensten geweld wordt gebruikt, is een feit.

Dat wijst ook de geschiedenis uit, met door zendingsdrang gemotiveerde veldslagen met allerlei wreedheden. Denk aan de veroveringstochten van Karel de Grote, de kruistochten naar Jeruzalem en de verovering van India door Muhammad Ghori. Toen politiek en religie nauw met elkaar samengingen, werd geweld gezien als legitiem middel om de positie van de godsdienst te verstevigen. Dat was het geval met de christelijke keizers in het Westen maar ook met de kaliefen in het Oosten.

En inderdaad, in de heilige boeken van joden, christenen en moslims staan geweldsteksten. Wanneer die op een bepaalde manier door gelovige aanhangers worden uitgelegd, kunnen ze als legitimatie worden gebruikt voor geweld.

NEE

Maar het voorgaande bewijst nog niet dat een monotheïstische godsdienst oorzaak is van geweld, of dat zijn aanhangers gewelddadiger zijn dan aanhangers van andere godsdiensten. Er zijn net zo goed voorbeelden te geven van gewelddadigheden van hindoes, boeddhisten, confucianisten. Of van mensen die niet een bepaalde godsdienst of religie volgen, al dan niet gerelateerd aan hun levensovertuiging. De grote massamoorden in de geschiedenis van de mensheid staan niet op naam van religies maar zijn het resultaat van politieke ideologieën. Denk aan de Tweede Wereldoorlog, het communisme en het huidige Noord-Korea.

Bovendien stonden historische excessen van geweld nooit model voor de inhoud van een gehele godsdienst. De drie genoemde godsdiensten zijn aanduidingen van een eenheid die in werkelijkheid uiteenviel in onderling strijdende groepen. Geweld was dan ook niet de standaard. Terwijl de Perzen en de christelijke Romeinen elkaar in de zevende eeuw verwoestend bestreden, werden de moslims gezien als beleefde veroveraars. Ze veranderden alleen het gezag en behandelden christenen en joden met respect.

Er staan geweldsteksten in de Koran en in de Bijbel. Maar teksten zijn nooit los verkrijgbaar. Om ze te begrijpen is kennis nodig van het grotere geheel waarin ze staan en de context waarin ze geschreven zijn. Een grote meerderheid van Korangeleerden benadrukt dat er geen dwang mag zijn in religie. Zij onderstrepen het belang van de geestelijke jihad. Een deel bekrachtigt de mogelijkheid van het met dwang opleggen van de islamitische wetgeving.

Bij Bijbelgeleerden is die tweedeling er niet. De Bijbel leert christenen bij een ontmoeting van anderen eerst een mens te zien van vlees en bloed, door de ene God geschapen, met een eeuwige bestemming. In het gesprek met de ander zoeken zij een landingsbaan voor de boodschap van de Bijbel. Dat is in vergelijking met andere wereldgodsdiensten een volstrekt unieke houding. De waardering voor ieders taal en cultuur is feitelijk alleen eigen aan christenen. Daarom treedt een christen de ander niet tegemoet met geweld, maar in gesprek, met liefde voor de waarheid over God en mens. Niet minder belangrijk voor christenen is het onderwijs van Jezus. Hij gaf in Zijn leven een voorbeeld aan Zijn navolgers. Hij is een Koning Die Zich liet kruisigen en Die Zijn volgelingen oproept tot geweldloosheid.

DUS

Geweld is universeel, van alle tijden en plaatsen. Het zit in de genen van ieder mens, ongeacht religie, als een soort licht ontvlambare brandstof. Kan er een vlam bijkomen, dan ontstaat er een vuur. Lees: geweld. Armoede is zo’n vlam, of verontwaardiging en onrecht, of een hang naar macht en bezit. Ook godsdienst kan zo’n vlam zijn. Hoe dwingender de godsdienst, hoe groter het risico van geweld. Hoe meer politiek en religie samengaan, hoe groter de kans dat godsdienst een vlam is. Hier telt dat de komst van het koninkrijk van Allah in de islam altijd werd verbonden met politieke middelen. Maar voor de stelling dat monotheïstische godsdiensten brandstof zouden zijn, dus de oorzaak van geweld, kan ik geen argumenten vinden.

Dr. J. H. van Doleweerd, missioloog en theologisch docent en werkzaam voor de Zending Gereformeerde Gemeenten in Indonesië. Heeft u een vraag voor deze rubriek of wilt u reageren? weerwoord@refdag.nl