Het waren de Kroaten die de Slowaken enthousiast maakten. In juni 2013 stemden die in een referendum met 68 procent voor een wijziging van de grondwet waardoor het huwelijk werd omschreven als een relatie tussen man en vrouw. Dat wilde de Slowaakse Alliantie voor Gezinnen (AZR, Alliancia za Rodinu) ook.

De AZR (een samenwerkingsverband van 109 afzonderlijke organisaties) begon met een petitie. Voor een referendum zijn in Slowakije 350.000 handtekeningen nodig, maar de AZR haalde er 408.000 op.

Intussen liep er nog een andere procedure. Regering en parlement waren samen ook al bezig het traditionele huwelijk in de grondwet vast te leggen. Uit-
eindelijk toonde 90 procent van 
het parlement zich afgelopen 
zomer voorstander van de con-
stitutionele verankering van 
het christelijke gezinsmodel.

Ook de partijen die in Europa zijn verbonden met progressieve stromingen, stemden in eigen land voor de traditionele lijn. Voorbeeld is de leidende regeringspartij Smer, die sociaaldemocratisch is.

Toch is het morgen geen herhaling van wat al is gedaan. Het voorstel van zaterdag gaat namelijk verder. De vraag voor het referendum spreekt specifiek over een relatie van „één man en één vrouw” (zie kader). Mocht zich dus ooit een debat over het groepshuwelijk ontspinnen, dan is Slowakije daarop voorbereid.

Daarnaast zijn er twee andere vragen. De kiezer wordt gevraagd of hij adoptie van kinderen wil beperken tot heteroseksuele paren. Als dit wordt aangenomen, blijft trouwens onduidelijk wat de juridische consequentie van deze grondwetsbepaling is. In Slowakije bestaan homoparen wettelijk namelijk niet, omdat er geen geregistreerd partnerschap is. Koppels die samenwonen zijn wettelijk gezien dus vrijgezel.

Maar in die positie van alleenstaande kan men in Slowakije (net als in veel andere landen) wel kinderen adopteren. Zodoende kunnen dus ook na een beperkende grondwetswijziging adoptiekinderen moeiteloos bij samenwonende homo’s terechtkomen. Tenzij de regering zo’n nieuwe grondwetbepaling nader in wetgeving gaat uitwerken, maar dat zal juridisch moeilijk worden.

De derde vraag betreft het onderwijs. Ouders moeten ruimte hebben hun kinderen te onttrekken aan lessen met informatie over seksualiteit en euthanasie.

Oorspronkelijk stond er nog een vierde vraag op de lijst, namelijk voor een verbod op geregistreerde partnerschappen. Maar in zijn advies over het referendum zei het grondwettelijk hof dat deze vraag te ver ging. Die is dus geschrapt.

Steden

Op zich moet het niet moeilijk zijn de gunst van de Slowaakse kiezer voor deze punten te winnen. In het algemeen blijkt al dat kiezers vrijwel nooit ten gunste van homorechten stemmen (op enkele uitzonderingen na). Daarbij komt dat Slowakije een sterk rooms-katholiek land is (bijna 70 procent is lid van die kerk). De protestanten (9 procent) hebben geen eenduidige mening. Uit een onderzoek blijkt dat slechts 19 procent van de bevolking voor openstelling van het huwelijk voor mensen van gelijk geslacht is. Daartegenover blijkt uit ander onderzoek dat 66 procent van Slowaken homo’s volledig wil accepteren.

Die laatste bevinding lijkt trouwens niet helemaal te kloppen met de alledaagse ervaring van veel homoseksuelen. Net als in de rest van Midden- en Oost-Europa geldt in Slowakije dat de algemene houding tegenover homo’s ronduit negatief is, met veel gewelddadige incidenten. Openlijk homoleven beperkt zich doorgaans tot de grote steden.

Ondanks deze situatie is de volksraadpleging morgen geen gelopen race. Een referendum is alleen geldig als 50 procent van de kiezers naar de stembus komt. Van de zeven referenda sinds de onafhankelijkheid van Slowakije in 1993 was er slechts één geldig, namelijk dat over de aansluiting bij de Europese Unie.

De tegenstanders van het traditionele huwelijk geven daarom een eenvoudig advies: stem helemaal niet. Wie wel zo nodig ”nee” wil zeggen, draagt immers alleen maar bij aan een geldige uitslag, die hoogstwaarschijnlijk op ”ja” uitloopt. Omdat de uitslag niet te beïnvloeden is, probeert men de stemming via de opkomst te winnen.

De enige opiniepeiling die tot nu toe is gedaan kan deze tegenstanders gelijk geven. Half januari bleek uit onderzoek dat slechts 35 procent van de kiezers naar de stembus zou gaan. Dat is vergelijkbaar met Kroatië, waar 38 procent van de kiezers opkwam. Maar betrokkenen bij de AZR-campagne waarschuwen voor te snelle conclusies. Omdat de campagne pas vorige week is losgebarsten, lijkt een peiling uit januari wat gedateerd.

Discriminatie

De tegenstanders van grondwetswijziging zeggen dat de voorstellen leiden tot achterstelling van homoseksuelen. De toegang tot het huwelijk wordt aan homo’s ontzegd. Amnesty International in Slowakije heeft een uitgebreide analyse gepubliceerd om aan te tonen dat de grondwetswijziging van afgelopen zomer tegen de mensenrechten ingaat.

De stelling van Amnesty is dat de beperking van het huwelijk tot man en vrouw discriminatie is op grond van seksuele oriëntatie. Onderscheid op grond van seksuele voorkeur is ontoelaatbaar vanuit uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) in Straatsburg en de Verenigde Naties.

Niet duidelijk is echter of de beperking tot het traditionele huwelijk ook als discriminatie moet worden gezien. De Europese rechters hebben in 2010 uitgesproken dat lidstaten niet verplicht zijn het huwelijk open te stellen voor mensen van hetzelfde geslacht. Zo bezien schendt Slowakije dus geen enkel mensenrecht.

In de marge van die uitspraak in 2010 deed het Europese hof echter wel een belangrijke vaststelling. Een van de belangrijkste bronnen voor het hof in Straatsburg, het Europees Mensenrechtenverdrag (EVRM), spreekt in artikel 12 rond het huwelijk over „mannen en vrouwen.” De rechters bestempelden deze omschrijving als gedateerd.

De beschuldiging van discriminatie keert terug in vrijwel alle internationale reacties op het Slowaakse referendum. Ook de Nederlandse ambassadeur in Slowakije vroeg op Twitter aandacht voor een artikel dat het referendum als antidemocratisch omschrijft en dat de hoop uitspreekt dat de lage opkomst „de democratie redt.”

Het internationale weekblad The Economist –dat in de jaren negentig een van de eerste tijdschriften was dat pleitte voor een homohuwelijk– spreekt over een „beperking van gezinsrechten voor gays.”

De Slowaakse gezinsalliantie AZR zegt echter dat „voor ons de rechten van kinderen belangrijker zijn dan die van volwassenen.” Kinderen hebben volgens AZR het recht op zowel een vader als een moeder.

The Economist maakt daar een belangrijke tegenwerping bij. Want waarom heeft geen enkele lidstaat van de Europese Unie dan meer verstoten kinderen, die grotendeels in kindertehuizen wonen? Voor- en tegenstanders zullen elkaar dus voor het referendum niet meer overtuigen.

Homorelaties in Europa

In West-Europa is de trend om het huwelijk voor homoseksu-
elen open te stellen, maar in Midden- en Oost-Europa is een
tegengestelde beweging gaande. Inmiddels zijn er vijftien landen die het huwelijk in de grondwet exclusief hebben omschreven als een relatie tussen een man en een vrouw (zie kaart). In alfabetische volgorde gaat het om: Albanië, Bulgarije, Hongarije, Kroatië, Letland, Litouwen, Macedonië, Moldavië, Montenegro, Oekraïne, Polen, Roemenië, Servië, Slowakije en Wit-Rusland. In enkele andere landen wordt hier nog over gedebatteerd.

In de meeste landen is deze bepaling in de afgelopen jaren in de grondwet opgenomen in reactie op de ontwikkeling in West-Europa.

Vragen aan de Slowaakse kiezer

• Stemt u ermee in dat alleen een relatie tussen een man en een vrouw huwelijk kan worden genoemd?

• Bent u het ermee eens dat het homoseksuele paren of groepen niet kan worden toegestaan kinderen te adopteren of op te voeden?

• Bent u het ermee eens dat scholen niet van kinderen mogen eisen deel te nemen aan onderwijs met betrekking tot seksueel gedrag of euthanasie indien de kinderen of de ouders het daarmee niet eens zijn?

Homorelaties in Europa

In West-Europa is het de trend om het huwelijk voor homoseksuelen open te stellen. In Midden- en Oost-Europa is er een tegengestelde beweging. Inmiddels zijn er vijftien landen die het huwelijk in de grondwet hebben omschreven als een relatie van een man en vrouw (zie kaart).

In alfabetische volgorde gaat het om: Albanië, Bulgarije, Hongarije, Kroatië, Letland, Litouwen, Macedonië, Moldavië, Montenegro, Oekraïne, Polen, Roemenië, Servië, Slowakije en Wit-Rusland. In enkele andere landen is dit nog in debat.

In de meeste landen is deze bepaling in de afgelopen jaren in de grondwet opgenomen als antwoord op de trend in West-Europa.

Vragen aan de Slowaakse kiezer

• Stemt u ermee in dat alleen een relatie tussen een man en een vrouw huwelijk kan worden genoemd?

• Bent u het ermee eens dat het homoseksuele paren of groepen niet kan worden toegestaan kinderen te adopteren of op te voeden?

• Bent u het ermee eens dat scholen niet van kinderen mogen eisen deel te nemen aan onderwijs met betrekking tot seksueel gedrag of euthanasie indien de kinderen of de ouders het daarmee niet eens zijn?