Wat is er precies aan de hand?

Ds. A. de Boer, emeritus predikant in de Protestantse Kerk in Nederland, heeft zich afgelopen zondag als volwassene laten dopen in de Utrechtse baptistengemeente Silo. De doop betekent voor de 68-jarige predikant, die bijstand in het pastoraat verleent in de protestantse gemeente te Blaricum, echter geen afscheid van de Protestantse Kerk. Dr. A. J. Plaisier, scriba van het moderamen van de synode van de Protestantse Kerk, stelde in een reactie dat de kerk geen ruimte biedt voor overdoop, ook wanneer een gemeentelid die eerste doop niet als echt beschouwt.

Is dit een nieuw geluid?

Nee, de discussie over doop en herdoop is in het verleden vaker gevoerd. In de Gereformeerde Kerken in Nederland –een van de voorlopers van de Protestantse Kerk– liet ds. C. van der Zanden uit Middelburg zich in 1975 in het Belgische Kortrijk herdopen, samen met veertig gemeenteleden.Door de stichting van twee gemeenten van reformatorische baptisten (in Overberg en Urk) staat de doopkwestie nu opnieuw in de belangstelling.

Het synodebestuur van de Protestantse Kerk constateerde in 2008 dat een groeiend aantal leden uitwijkt naar andere kerkelijke gemeenten, die de kinderdoop niet erkennen en alleen de volwassendoop praktiseren. Deze mensen hadden vaak de behoefte opnieuw gedoopt te worden. Anderen zochten binnen de Protestantse Kerk naar een ritueel waarmee mensen die als kind zijn gedoopt maar daar lang „niets mee hebben gedaan”, tot uitdrukking konden brengen dat ze weer actief in de gemeente opgenomen wilden worden.

Hoe zit dat nu eigenlijk: zijn kinderdoop en volwassendoop twee verschillende sacramenten?

Nee. De Protestantse Kerk kent, net als andere gereformeerde kerken, twee sacramenten: dat van de Heilige Doop en van het Heilig Avondmaal. De doop kan bediend worden aan de kleine kinderen van de gelovigen en aan volwassenen die geloofsbelijdenis hebben afgelegd. Het doen van openbare belijdenis is geen sacrament. De Protestantse Kerk biedt geen ruimte aan een tweede doop.

Wat is er wel mogelijk?

Rituelen voor doopgedachtenis zijn toegestaan, maar die mogen op geen enkele wijze de indruk wekken dat ze een overdoop zijn. Er mag dus bijvoorbeeld geen water bij worden gebruikt. De doop is een eenmalig gebeuren, stelt de Protestantse Kerk, en daarom kan een term als „doopvernieuwing” beter niet worden gebruikt. Veel synodeleden benadrukten in 2008 en 2009 tijdens de besprekingen van een rapport over de doop dat het Heilig Avondmaal bij uitstek het sacrament is waarmee de doop wordt herbevestigd.

De kerk biedt wel ruimte voor het zegenen of opdragen van kinderen. Wanneer ouders hun kinderen liever helpen „te zijner tijd zelf de keuze te maken om gedoopt te worden”, dan kan er een zegening van het kind plaatsvinden. Dit is echter geen sacrament.

Doop, tweede doop, overdoop, herdoop, doopgedachtenis, doopbevestiging, doopvernieuwing, kinderdoop, zuigelingenbesprenkeling en kinderzegening: ik begrijp er niets meer van.

De aanduidingen die gebruikt worden, geven meestal aan hoe de doopvisie van de betrokkene is. Zo spreekt een persoon die als kind gedoopt is en zich als volwassenen laat dopen niet van overdoop of herdoop maar gewoon van doop. Voor hem of haar is de doop als volwassene namelijk de enig geldige doop. De kinderdoop duidt zo iemand soms aan met het begrip „zuigelingenbesprenkeling”.

Iemand die de kinderdoop wel als Bijbels ziet, noemt zo’n tweede doop vaak overdoop of herdoop.

Kinderzegening is geen sacrament en geen kinderdoop en wordt vaak uitgevoerd door mensen die de kinderdoop niet als Bijbels zien, maar hun kinderen wel graag in de lichtkring van Gods gemeente willen brengen.

Met de aanduidingen doopbevestiging, doopgedachtenis of doopvernieuwing wordt meestal hetzelfde bedoeld. Dit is geen tweede doop, maar een bevestiging van de kinderdoop.

Prof. dr. J. Hoek zei onlangs in deze krant dat een kerkenraad ruimte mag bieden voor het opdragen van een baby. Is hij dus tegen de kinderdoop?

De bijzonder hoogleraar namens de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk vindt het opdragen van kinderen geen aanvaardbaar alternatief naast de praktijk van de kinderdoop, zoals in delen van de kerk voorkomt. Maar volgens hem moet een kerkenraad „in de gebrokenheid van dit leven en in de pijn rond de schrikbarende kerkelijke verdeeldheid” beleidsmatig ver willen gaan om nieuwe breuken te voorkomen. Prof. Hoek is een voorstander van de kinderdoop en een tegenstander van een tweede doop.

Wat zegt de Protestantse Kerkorde over het opdragen van kinderen?

De kerkorde van de Protestantse Kerk biedt in ordinantie 6, die gaat over de Heilige Doop, niet expliciet de mogelijkheid voor de zogenoemde zegening van kinderen. Maar volgens kerkrechtdeskundige dr. P. van den Heuvel kan een gemeente hiertoe ruimte bieden, nadat de gemeente over de kwestie gehoord is, zo schrijft hij in zijn boek ”De toelichting op de kerkorde”. De kinderzegening is namelijk geen sacrament.

De Protestantse Kerk verbiedt overdoop. Zal ds. De Boer de kerk nu moeten verlaten?

Het is in eerste instantie aan de kerkenraad van de gemeente waarbij ds. De Boer is aangesloten daar actie in te ondernemen. Door de doop treedt een persoon toe tot de gemeente en tot de landelijke kerk, maar wel in die volgorde. Het is dan ook aan de plaatselijke kerkenraad te beslissen of er maatregelen tegen ds. De Boer genomen moeten worden. Die maatregelen zullen vervolgens bezien moeten worden door meerdere kerkelijke vergaderingen, zoals de classis en de generale synode.

Ds. B. Wallet uit Houten, kerkordedeskundige in de Protestantse Kerk, zegt desgevraagd dat deze kwestie geen tuchtzaak is maar een zaak voor het pastoraat. „Er zijn wel andere, ernstiger zaken die de aandacht vragen in de kerk, zou ik zeggen. Daarbij is van belang hoe de betrokken predikant nu over de kinderdoop denkt. Vindt hij die nog steeds legitiem, of niet? Wel is het zo dat de Protestantse Kerk geen dubbel lidmaatschap kent. Het is mogelijk gastlid te worden, maar dat is hier niet aan de orde. Wie zich formeel bij een andere kerk als lid laat registreren, schrijft zichzelf formeel gezien als het ware uit bij de Protestantse Kerk. Dat zal de betrokken predikant zelf ook weten.”

De Protestantse Kerk publiceerde in 2012 een handreiking voor een gesprek met gemeenteleden die een „tweede doop” begeren of al hebben ondergaan: www.protestantsekerk.nl/Lists/PKN-Bibliotheek/Over-dopen-in-de-Protestantse-Kerk-handreiking-voor-gesprek-kerkenraden-2012.pdf

Zie ook:

Predikant PKN laat zich overdopen, Reformatorisch Dagblad (5 februari 2015)

PKN: Geen ruimte voor overdoop, Reformatorisch Dagblad (22 oktober 2009)

Predikant PKN laat zich overdopen, Reformatorisch Dagblad (5 februari 2015)

PKN: Geen ruimte voor overdoop, Reformatorisch Dagblad (22 oktober 2009)

„Overdoop geen breuk met kerk”: Synode GKV pleit voor Bijbels onderwijs (Reformatorisch Dagblad, 06-06-2011)

Overdopen – door ds. J.M.D. de Heer (Reformatorisch Dagblad, 29-03-2010)

Ds. Eschbach: Overdoop is ontkrachting verbond (Reformatorisch Dagblad, 18-01-2010)

Kerk doet doop niet over: Impressie van de protestantse synode (De Waarheidsvriend, 26-11-2009)

Eén doop, en de pijn van overdopen (2) – door ds. J.M.D. de Heer (De Saambinder, 24-09-2009)

Eén doop, en de pijn van overdopen (1) – door ds. J.M.D. de Heer (De Saambinder, 10-09-2009)

Beleid rond een overdoop : Ds. Mensink helpt doopouders én kerkenraden (De Waarheidsvriend, 08-10-2009)

PKN houdt vast aan eenmalige doop : Ruimte voor vernieuwing sacrament (Reformatorisch Dagblad, 19-09-2008)

Overdopen? : Kleine kroniek – door P. Vermeer (Gereformeerd Weekblad, 17-12-2004)

Zogenaamde overdoop – door prof. dr. W. van ’t Spijker (De Wekker, 12-11-2004)

Hoe gaan we om met de overdoop? – door ds. P.D.J. Buijs (De Wekker, 16-05-2003)