Het gedenkteken werd onthuld door opperrabbijn Jacobs van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap en burgemeester Kolff. Met tien Joodse mannen (het voorgeschreven aantal om een Joodse gebedsdienst te kunnen houden) sprak de rabbijn de kaddisj uit, het gebed voor een dode dat vaak bij Joodse begrafenissen wordt gebeden.

Met de plechtigheid sluit de school aan bij de herdenking dezer dagen van de bevrijding van Auschwitz zeventig jaar geleden door het Russische leger. Van Toutert: „Elk jaar besteden we aandacht aan de Tweede Wereldoorlog. In het verleden hebben opa’s en oma’s van leerlingen over hun oorlogsjaren verteld, de laatste jaren verzorgen sprekers van Herinneringscentrum Kamp Westerbork speciale lessen.”

Bewust is er dit jaar voor gekozen om Veronie van Essen uit de vergetelheid van de geschiedenis naar voren te halen. „We zetten het leven van een gewoon meisje in oorlogstijd naast het leven van onze gewone leerlingen in deze tijd”, aldus Van Toutert.

„De Tweede Wereldoorlog heeft ook in Veenendaal zijn sporen getrokken. Die geschiedenis maken we tastbaar door de naam van één meisje en haar persoonlijke geschiedenis te noemen. De Joodse schrijver Abel Herzberg zei: Er zijn in de Tweede Wereldoorlog geen 6 miljoen Joden uitgeroeid, maar er is één Jood vermoord en dat 6 miljoen keer.”

Het Christelijk Lyceum Veenendaal (CLV) wil met de herdenking van Veronie ook „de Veenendaalse samenleving dienen”, benadrukt Van Toutert. „Haar verhaal behoort tot de geschiedenis van onze woonplaats.” De inwoners van Veenendaal zijn uitgenodigd voor een herdenkingsbijeenkomst woensdagavond. Hoofdspreker is rabbijn Shmuel Katz, secretaris van het rabbinaat, pastoraal werker van de Joodse gemeente in Amsterdam en oud-leerling van het CLV. Zijn vader was een pleegzoon van een oom van Veronie.

Docente Elma ter Burg presenteert op de herdenkingsavond een beknopte biografie van Veronie van Essen. In de vroege oorlogsjaren kreeg Veronie (3 augustus 1928-27 augustus 1943) onderwijs aan de christelijke ulo, een voorganger van het CLV. Haar vader Leenhart Hermann van Essen was in zijn geboorteplaats Veenendaal advocaat en procureur. Ter Burg: „Veronies familie blijkt relaties gehad te hebben. Ze kon daardoor langer in Nederland blijven dan de meeste Joden. Haar vader was plaatselijk hoofdvertegenwoordiger van de Joodse Raad, een op initiatief van de Duitse bezetter in het leven geroepen organisatie voor het bestuur van de Joodse gemeenschap in Nederland.”

Veronie en haar zus Elly, die in Ede op het gymnasium zat, blijken van april 1943 tot 30 juli, de dag waarop zij naar Westerbork werden getransporteerd, in Arnhem te hebben gewoond in het pand van het voormalig Rotterdams Kindertehuis, zo ontdekte Ter Burg. Daar was een provisorisch ziekenverblijf ingericht voor oudere Joodse mensen. Ook de afdeling Arnhem van de Joodse Raad zetelde er. „Van het herinneringscentrum in Westerbork heb ik begrepen dat Veronie en Elly een diploma stenografie hebben behaald. Mogelijk hebben zij een administratief baantje gehad bij de Joodse Raad.”

Samen met hun ouders en hun opa, de vader van hun moeder, zijn Veronie en Elly vanuit Arnhem naar Westerbork gebracht. Op de dag van haar aankomst vanuit Westerbork is Veronie in Auschwitz vermoord. Ze ging rechtstreeks de gaskamer in, net 15 jaar oud.

Zerk op graf Joodse onderduiker

In Veenendaal is woensdagmiddag een zerk onthuld ter nagedachtenis van Joseph van Praagh, die op 26 mei 1943 tijdens de onderduik op 62-jarige leeftijd aan een ziekte overleed. Na de Tweede Wereldoorlog werd Van Praagh herbegraven op de Joodse begraafplaats. Een zerk is toen niet geplaatst.

De zerk werd op de begraafplaats aan de Parallelweg onthuld in aanwezigheid van opperrabbijn Jacobs van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap en burgemeester Kolff. Na de onthulling werden twee Joodse gebeden uitgesproken, jizkor en kaddisj.

Een plaatselijk comité nam samen met rabbijn Shmuel Katz het initiatief voor de zerk. Van de vroegere Joodse gemeente in Veenendaal is weinig over. De begraafplaats is het enige terrein dat eens aan de Joodse gemeente toebehoorde en zijn oorspronkelijke functie heeft behouden.