Het tijdschrift ”De wereld van het jonge kind” wijdde recent een heel nummer aan het belang van buiten spelen. Kennelijk zijn we met elkaar zo veel gezond verstand kwijtgeraakt dat buiten spelen onder de aandacht gebracht moet worden. Kinderen spelen binnenshuis en zijn vooral actief met digitaal materiaal. Dat vinden we vaak ook mooi, want dat traint „academische vaardigheden.” Niets is echter minder waar.

Onlangs woonde ik een lezing bij van de Amsterdamse psychiater Bram Bakker. Hij stelde in een haarscherp betoog dat wij, ook in de opvoeding van onze kinderen, voorbijgaan aan de eerste fase van de hersenontwikkeling. Daar wordt een basis gelegd voor basisvaardigheden en emotionele stabiliteit. Die ontwikkeling vindt tussen 0 en 6 jaar plaats. Wij zijn veel te veel gericht op kennis en prestatie en beginnen daar ook al vroeg een beroep op te doen. Zo raken veel mensen op latere leeftijd gevoelig voor depressies en burn-outs. Dit als gevolg van een jarenlange onbalans tussen emotionele en cognitieve ontwikkeling.

Omdat de nadruk wordt gelegd op cognitieve vaardigheden wordt ook het belang van buiten spelen onderschat. Op buitenspelvoorzieningen wordt niet zelden bezuinigd, ook wanneer het om speelplaatsen bij nieuwbouwscholen gaat. Vaak spelen veiligheidsaspecten daarbij een rol: stel dat het kind van het klimrek valt, wordt de school dan aansprakelijk gesteld? Daarom zijn schoolpleinen vaak grijze steenvlakten met hoogstens een wipkip.

Groen

Volgens onderzoekster Louise Berkhout moet een schoolplein er niet grijs maar groen uitzien. Dat betekent dat er hoogteverschillen zijn, dat je kunt klimmen in bomen en in de bosjes mag spelen. „Ik was laatst op een school in Friesland en daar lag een grote betonnen rioleringsbuis. Daar zag ik kinderen in de weer met buitenbanden om die erop te hijsen. Dat zijn de goede voorwaarden, want dan geef je kinderen de kans op avontuurlijk spel.”

Ook de organisatie Jantje Beton zet zich in voor speelplaatsen die een beroep doen op de fantasie van kinderen. Jantje Beton stelt dat:

-20 procent van de kinderen in Nederland minder vaak vrij buiten speelt dan hij of zij zou willen;

-22 procent niet of slechts eenmaal per week vrij buiten speelt;

-ruim 80 procent van de kinderen vrolijk wordt van buiten spelen;

-40 procent van de kinderen de speelomgeving in de buurt saai vindt;

-27 procent van de kinderen vaker buiten zou willen spelen als het minder saai was;

-80 procent van de kinderen niet voldoet aan de Norm Gezond Bewegen (elke dag minimaal één uur matig intensief bewegen);

-15 procent van de kinderen met overgewicht kampt.

Boomtak

Buiten spelen is dus van onschatbare waarde. Kinderen kunnen daarin hun energie kwijt en oefenen motorische vaardigheden. Omdat er meestal met andere kinderen buiten wordt gespeeld, worden ook de fantasie en de taal geoefend. En onderschat ook het denken niet.

Neem het volgende voorbeeld: Tim en Anne van 4 zijn samen aan het spelen in de tuin. Ze houden zich op bij een klimhuis met een trap. Een emmer met zand staat aan de voet van de trap. Tim wil de emmer in het huis zetten, en probeert met de emmer de trap op te klimmen. Helaas het lukt niet.

Hij probeert het anders: klimt eerst een stukje de trap op en probeert dan de emmer te pakken – ook dit lukt niet. Een nieuw plan ontstaat: hij houdt zich met één hand aan een traptrede vast, en probeert de emmer zo naar boven te krijgen. Weer niet! Hij vraagt Anne om de emmer aan te geven. De emmer is voor Anne te zwaar.

Samen kijken de jongens nog eens goed rond. Ze zien een grote boomtak op de grond liggen en gaan die halen. Ze steken de tak door het hengsel van de emmer en proberen deze zo samen op te tillen. Weer lukt het niet en ten einde raad vragen ze hun moeder om hulp. Moeder komt met het idee om het zand in twee kleinere emmers te scheppen. Die zijn minder zwaar en die kunnen ze vast wel in het huis zetten. En zo gebeurt het ook. Het spel kan doorgaan.

Ontwikkeling

Uit dit voorbeeld kunnen we leren hoe jonge kinderen hun probleemoplossend vermogen ontwikkelen aan de hand van spel. Hier komen wis- en natuurkunde aan te pas. Bovendien wordt hier samenwerking geoefend.

Laten we dus vooral niet denken dat buiten spelen zomaar iets voor de vrije tijd is. Het vormt een essentieel onderdeel van de totale ontwikkeling van het kind waarin een balans gevonden moet worden tussen de emotionele en de cognitieve aspecten daarvan.

Prof. dr. Sieneke Goorhuis-Brouwer is orthopedagoog en spraakpatholoog en lector Early Childhood aan Stenden Hogeschool.
De in het artikel genoemde onderzoekster Louise Berkhout studeerde orthopedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam. Zij promoveerde in 2012 aan de Rijksuniversiteit Groningen op een proefschrift over de relatie tussen spel en psychosociale gezondheid van jonge kinderen van 4 tot en met 6 jaar.

Tips van Jantje Beton

Jantje Beton draagt op zijn website (jantjebeton.nl) allerlei ideeën aan die buiten spelen moeten stimuleren. Zo geeft de organisatie tips aan gemeenten hoe zij aantrekkelijke speelruimten kunnen maken voor kinderen. Er is zelfs een heuse Jantje Beton Aanpak, een stappenplan dat gevolgd kan worden van het idee tot de uitvoering en het onderhoud ervan. „Want als het buiten leuk is, blijven kinderen niet binnen.”

De eerste –en daarmee belangrijkste– tip die wordt gegeven: kijk door de ogen van kinderen. Oftewel: ga eens letterlijk en figuurlijk op de hurken zitten en kijk hoe kinderen hun buurt ervaren. En vraag kinderen naar wat zij ervan vinden, waar zij van dromen, hoe het volgens hen zou moeten.

Spelletjes voor buiten

Op de kinderwebsite jantjebeton.nl/kids geeft Jantje Beton tips aan kinderen wat ze buiten zouden kunnen doen. Enkele voorbeelden:

lBlikgooien: Verf op 10 frisdrankblikjes een getal uit de reeks van 1 tot 10. Stapel de blikjes als een toren op een tafel: onderste rij 4 blikjes, de rij daarboven 3 et cetera. Zet een streep op de stoep waar je niet voorbij mag komen als je de bal gooit. Iedereen mag drie keer gooien. Wie de meeste punten heeft, wint!

lHutten bouwen: Bouw jij de mooiste hut? Tip: zorg voor stevige takken als basis voor de hut en ga opzoek naar grote bladeren voor het dak. Je kunt de gemeente ook vragen of ze losse takken (snoeiafval) heeft die je hiervoor mag gebruiken.

lZeepschaatsen: Leg een groot stuk zeil op de grond. Maak schuim met water en zeep op het zeil. Doe nu plastic tassen om je schoenen en knoop ze goed vast. Ga op het zeil staan en probeer zo snel mogelijk met schaatsbewegingen naar de andere kant van het zeil te komen. Op een zwemband naar de overkant kan natuurlijk ook!

lBoompje verwisselen: Iemand is de tikker. Iedereen gaat bij een boom staan, behalve de tikker. Als de tikker „wissel” roept, gaat iedereen naar de boom van iemand anders. De tikker gaat ook bij een boom staan. Wie geen boom heeft, is de nieuwe tikker.

lDingenzoekertje: Zoek een voorwerp buiten op straat. Laat de anderen een voorwerp zoeken dat er bijna precies op lijkt. Je mag natuurlijk niet zeggen waar je het gevonden hebt!

En verder natuurlijk gewoon: rennen, klimmen, springen, glijden, gooien, vangen, schoppen, schommelen en buigen.

www.jantjebeton.nl/kids bevat nog meer tips.