Het kabinet wil dat deze asielzoekers, die nog vallen onder de oude Vreemdelingenwet, binnen drie jaar naar hun land van herkomst zijn teruggekeerd. Minister Verdonk erkende vrijdag tijdens een persconferentie dat het plan ambitieus is, maar voegde eraan toe dat „het tijd wordt dat we nu eens gaan doen wat we zeggen. Uitgeprocedeerden dienen te vertrekken.”

Voor een aantal asielzoekers is een uitzondering gemaakt. In totaal 2334 vreemdelingen komen in aanmerking voor een verblijfsvergunning op basis van een speciale bevoegdheid. Bijna 2100 mensen daarvan vallen onder de beperkte pardonregeling. Verdonk heeft daarnaast 220 mensen een verblijfsvergunning gegund vanwege hun „schrijnende situatie.” Bijna 10.000 personen hadden de bewindsvrouw een brief gestuurd waarin ze uitlegden een schrijnend geval te zijn. Verdonk zei „stapels” van die brieven te hebben gelezen en er „met haar hart” naar te hebben gekeken. Ze heeft besloten dat zeventien mensen die medio 1995 vluchtten uit de Bosnische moslimenclave Srebrenica, alsnog mogen blijven. Alle betrokkenen zijn inmiddels op de hoogte gesteld.

CDA-kamerlid Van Haersma Buma vindt dat Verdonk op een integere manier een moeilijke beslissing heeft genomen over de verblijfsvergunningen. „De 2300 zijn in overeenstemming met de wens van een kamermeerderheid.” PvdA, Groenlinks, SP en ChristenUnie drongen tevergeefs aan op een ruimere pardonregeling. Ook vinden die partijen, net als de LPF, dat het getal van 220 erkende schrijnende gevallen te laag is. „Dat is echt absurd weinig”, aldus Huizinga (ChristenUnie).

Volgens de plannen van minister Verdonk krijgen de circa 26.000 asielzoekers die zijn uitgeprocedeerd, eerst acht weken begeleiding in hun huidige woonsituatie. Daarna volgen eventueel maximaal acht weken in een vertrekcentrum. Het eerste vertrekcentrum opent medio 2004. Er komen meerdere centra, waar vooralsnog plaats zal zijn voor 1500 mensen.

In deze fases van de uitzetting wordt eventueel geld aangeboden aan asielzoekers om hen te prikkelen zelfstandig Nederland te verlaten. Hoe hoog dat bedrag is, weet Verdonk nog niet. Ze heeft voor deze regeling extra geld gevraagd aan het kabinet.

Voor uitgeprocedeerden die niet vrijwillig weggaan of zich niet laten uitzetten, rest de vreemdelingenbewaring of de straat. Verdonk heeft met de gemeenten afgesproken dat zij geen noodopvang meer bieden aan mensen die in een vertrekcentrum hebben gezeten en Nederland uiteindelijk toch niet verlaten. Vreemdelingen die „objectief aantoonbaar” buiten hun schuld niet kunnen terugkeren, krijgen een verblijfsvergunning.

Ondanks al deze afspraken en maatregelen kan Verdonk niet garanderen dat er niemand op straat komt te staan, zei ze vrijdag. De minister erkende dat het al met al geen gemakkelijke situatie is. Maar ze wees erop dat het niet eerlijk is dat mensen die geen recht hebben op een verblijf, woningen bezet houden van mensen die wel recht hebben op een verblijf. „We moeten ruimte maken. En burgers zien nu ook dat er duidelijkheid is en dat de overheid helpt bij de terugkeer van deze mensen.”

CDA, VVD en LPF zijn blij dat er nu een actief terugkeerbeleid komt. Ook de PvdA steunt de grote lijn van het terugkeerplan, net als de ChristenUnie. PvdA, GroenLinks en SP voorzien wel dat er onrust ontstaat in de samenleving. Veel maatschappelijke organisaties, burgers, scholen en actiecomités maken zich namelijk grote zorgen over de afgewezen asielzoekers.

De vluchtelingenorganisaties VluchtelingenWerk Nederland en Inlia zijn vrijdag overstelpt met verontruste reacties. Veel bellers en e-mailers vragen zich af wat er gaat gebeuren met de uitgeprocedeerde asielzoekers die minister Verdonk niet als schrijnend aanmerkt en die dus moeten vertrekken.

Provinciale Staten van Groningen vrezen voor onrust in wijken waaruit asielzoekers, mogelijk na vele jaren in Nederland te hebben geleefd, alsnog weg moeten. Commissaris van de Koningin Alders van Groningen wilde vrijdag niet ingaan op de angst dat het in de steden in zijn provincie mogelijk uit de hand zou kunnen lopen.