Familieparticipatie komt van de grond als de familie zich welkom voelt in een verpleeg- of verzorgingshuis en betrokken wordt bij het welzijn van en de zorg voor een bewoner, zegt De Jong, die als expert familieparticipatie werkt bij kenniscentrum Vilans.

„Met familie doel ik op het sociale netwerk van familie, vrienden en buren – aan het konvooi dat met iemand meereist. Dit konvooi stokt soms bij de voordeur van een zorginstelling, omdat de reizigers op drempels stuiten. Mensen denken dat er nog bezoektijden gelden of ze menen dat ze niets kunnen betekenen in een zorginstelling. Anderen weten niet goed hoe ze met iemand met dementie om moeten gaan.”

Wat kan de familie in een zorg­instelling betekenen?

„Familieleden zijn onmisbaar en van onschatbare waarde voor het welzijn van een cliënt. Door er gewoon te zijn, een luisterend oor te bieden en een arm om hem heen te slaan. Vanwege bezuinigingen heeft het zorgpersoneel minder tijd voor een wandeling, voor het eten van een visje buiten de deur of voor het doen van een spelletje in de huiskamer. Familieleden kunnen daarnaast helpen bij de maaltijd, een kast opruimen, nieuwe shampoo kopen of hun familielid douchen.”

Kent de inzet van familieleden grenzen?

„Dat heeft Vilans uit laten zoeken door een jurist. Het blijkt dat familieden álles mogen doen in een instelling, dus ook medicijnen geven. Ze zijn zelf verantwoordelijk en aansprakelijk voor hun inzet. Een en ander moet natuurlijk wel in samenspraak met zorgmedewerkers gebeuren.”

Is het een idee om familieleden moreel te verplichten een helpende hand te bieden, zoals vorig jaar in Gouda gebeurde?

„Nee, ik ben voor de dialoog. Met het opbouwen van een relatie met het sociale netwerk van een bewoner kom je veel verder.”

Wat vraagt het opbouwen van zo’n relatie van zorgverleners?

„Ze moeten gastvrij zijn en openstaan voor de inbreng van de familie. Het uitspreken van wederzijdse verwachtingen 
voorkomt dat conflicten ontstaan.

Vilans adviseert om de zogeheten coup-formule te gebruiken. „De ”c” staat voor het leggen van contact. Met de ”o” doelen we op het ondersteunen van de familie, bijvoorbeeld als er schuldgevoelens zijn omdat de zorg thuis niet meer vol te houden was. Bij de ”u” denken we aan het uitnodigen van familieden om een bijdrage te leveren. Participatie, de ”p”, ontstaat dan als vanzelf. Uit onderzoek blijkt dat familieleden die een organisatie en de medewerkers goed kennen, zich welkom weten en zich serieus genomen voelen, eerder bereid 
zijn om een handje te helpen.”

Hoe weerbarstig is de praktijk?

„Er is nog veel werk aan de winkel. Gelukkig kloppen steeds meer zorgorganisaties aan bij Vilans voor advies. Niet alleen vanwege bezuinigingen, maar vooral met het oog op het welzijn van de cliënt. Investeren in familieparticipatie kost tijd, maar levert uiteindelijk tijdwinst op én alle partijen zijn erbij gebaat.”

Dat moet wennen zijn voor oude rotten in het vak.

„Inderdaad. Vroeger nam een instelling alle zorg over van de familie. Tegenwoordig moeten medewerkers die zorg samen met familieleden vormgeven. Voor sommigen is het wennen dat familieleden ook in kasten komen. Anderen vinden het lastig om in hun ogen drukke familieleden te vragen een bijdrage te leveren.”

In hoeverre staan vooroordelen samenwerking in de weg?

„Er leven misvattingen over en weer. Zorgverleners verwijten mensen soms hun familielid bij de deur af te leveren en niet meer naar hem om te kijken. Zonder zich te verdiepen in de oorzaak van zo’n opstelling. Wie het gesprek aangaat, zal vaak stuiten op pijn en verdriet bij familieleden. Met een open houding komen alle partijen verder.”