Mantelzorger wordt geconfronteerd met zingevingsvragen
Denk niet alleen in praktische oplossingen, maar zoek naar de diepere achtergronden van een noodkreet als „Ik wil niet meer.” Vlucht niet voor dat wat bedreigend kan zijn en ga vooral niet voorbij aan gevoelens die mantelzorg bij je oproept. Gun jezelf rust, vooral in je hoofd.
Zomaar wat opmerkingen uit ”Zorgen met zin. Hoe mantelzorg je raakt”. Het boek citeert Albert Einstein: „In tegenspoed maak je kennis met jezelf.” Deze uitspraak geldt zeker voor mantelzorgers. Hun toekomst kan er ineens anders uitzien. Een van de kinderen blijkt onvoldoende zelfstandig te kunnen functioneren. Steeds vaker vraagt een broer met psychische problemen of zijn zus langskomt. Een vader krijgt dementie. Een jongere uit de kerkelijke gemeente met een lichte verstandelijke beperking vertrouwt een gemeentelid toe wat hem dwarszit.
De kwetsbaarheid van de ander is confronterend en dwingt mantelzorgers tot het maken van ongedachte keuzes. In een veelal volle weekagenda moet ruimte voor zorgtaken worden gemaakt. Toekomstplannen staan soms op losse schroeven. Eigen hobby’s sneuvelen en vooral de glimlach op het gezicht van de zorgbehoevende gaat tellen.
Volgens Mezzo, een landelijke vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligers, geven 2,6 miljoen mensen –20 procent van de volwassen bevolking– meer dan acht uur per week en/of langer dan drie maanden hulp. Bijna een half miljoen mantelzorgers voelen zich zwaar belast of overbelast.
Het is goed dat er jaarlijks op en rond de Dag van de Mantelzorg, 10 november, extra aandacht en waardering voor mantelzorgers is. Gelukkig blijft het daar niet bij. Zo verschijnen met enige regelmaat boeken rond dit thema. Als ”Zorgen met zin” één ding duidelijk maakt, is het wel dat mantelzorg mensen raakt en hen vroeg of laat in aanraking brengt met zingevingsvragen, van zichzelf of van de ander.
Ondergeschoven kindje
Het thema mantelzorg en zingeving is nogal eens een ondergeschoven kindje, schrijft eindredacteur Gerrie Ham in het woord vooraf. ”Zorgen met zin” is een vervolg op het eveneens bij Boekencentrum uitgegeven ”Zorgen voor anderen. Hoe mantelzorgers in balans blijven” (2012). Het streven van de initiatiefnemers van eerstgenoemde uitgave was een toegankelijk boek voor een breed christelijk publiek samen te stellen. Geen uitgave vol pasklare antwoorden, maar wel een boek dat stemt tot nadenken.
Bij zingevingsvragen zoekt iemand naar de diepere betekenis van zaken rondom leven, ziekte en sterven. Hij worstelt met zinverlies, onmacht of afhankelijkheid en loopt soms tegen grenzen aan. Het gevaar bestaat dat drukbezette mantelzorgers zich onvoldoende tijd gunnen om over deze vragen na te denken.
Hulpverleners
”Zorgen met zin” bestaat uit drie delen. In deel 1 komt aan de orde wat mantelzorg doet met het godsbeeld, mens- en zelfbeeld. Vervolgens staat de zorgvrager centraal. Het laatste deel richt zich op de zorgverlener. De thema’s worden uitgewerkt door hulpverleners en theologen, onder anderen ds. Rita Buijs-Ballast (De Lichtenberg), Maria Sollie (Helpende Handen), Petra Jacobse-Weststrate (Agathos), Lenie de Jong (Salem), Wout Huizing (Reliëf), Arie Jan de Lely (Eleos) en Gerrie Ham-Willemsen (In de Bres).
De veertien hoofdstukken kennen een gelijke opzet. Elke auteur schetst een praktijksituatie en gaat daar dieper op in. Hij sluit zijn hoofdstuk af met de onderdelen: kansen, valkuilen, adviezen, vragen en literatuur. Deze aanpak maakt het makkelijk om terug te grijpen naar een eerder gelezen gedeelte.
Steeds weer wordt gewezen op de omgang met de Bijbel –„De Heere kan met kracht tot je spreken als je Zijn Woord leest”–, op de noodzaak van het gebed en de leiding van de Heilige Geest. Ook in de chaos van gedachten en gevoelens.
Grensoverschrijdend
Mantelzorg kan zowel mooi als moeilijk zijn. Het is mooi als het contact opbloeit en er wederzijdse waardering is. En moeilijk als de zorg steeds intensiever wordt, raakt aan eigen grenzen en deze zelfs overschrijdt. Onbegrensde gerichtheid op de ander is een grote valkuil en kan ertoe leiden dat het eigen zelfbeeld vervaagt.
Hulpvrager en mantelzorger kunnen stuiten op gegroeide patronen van afstandelijkheid. Verhoudingen van vroeger zetten een stempel op de zorgrelatie. Ook dan is het goed om indringende, soms pijnlijke vragen onder ogen te zien. Wel klinkt de waarschuwing dat het beste moment om diepere vragen aan de orde stellen voor de spreekwoordelijke kwade dagen valt.
Zingevingsvragen dringen zich op bij een chronische ziekte, bij dementie en als het stervensuur naderbij komt. Omstanders dienen vooral naar verborgen vragen te luisteren en behoren bescheiden te zijn in hun antwoorden. Én niet voorbij te gaan aan hun eigen pijn en gevoelens van machteloosheid, zinloosheid of eenzaamheid.
Mantelzorgers moeten de vraag of ze wel voldoende hulp bieden eerlijk proberen te beantwoorden. Deze zaken delen met omstanders en andere mantelzorgers kan verlichten.
”Zorgen met zin” is eerlijk en realistisch, verplichte kost voor elke mantelzorger. De in het boek gestelde (geloofs)vragen zijn nuttig om te overdenken, want als de tijd even stilstaat, komt er ruimte voor de binnenkant.
Mantelzorg vraagt veel van een zorgverlener. Het zorgen voor een ander kan een positieve uitwerking hebben, zodat iemand bijvoorbeeld meer voldoening uit kleine dingen haalt. Een ervaringsdeskundige zegt: „Ik ben gesnoeid en dat deed pijn. Maar ik ben meer tot bloei gekomen.”
Boekgegevens
Zorgen met zin, Gerrie Ham e.a.; uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 2014; ISBN 978 90 2392 767 9; 176 blz.; € 14,90.
