De Evangelische Kirche in Deutschland –met ruim 23 miljoen leden– maakt onrustige jaren door, moest synodepreses Irmgard Schwaetzer vorige week in Berlijn vaststellen. Ze doelde onder meer op het feit dat er voor de derde keer sinds 2009 een wisseling aan de top gaat plaatsvinden.

Schneiders voorganger als voorzitter van de EKD-raad, Margot Kässmann, legde al in februari 2010, enkele maanden na haar aantreden, haar functie neer nadat ze in Hannover was aangehouden met te veel alcohol op achter het stuur. In haar plaats trad Nikolaus Schneider (1947) aan, op dat moment nog preses van de Evangelische Kerk in het Rijnland. Ook hij zou de zesjarige ambtstermijn echter niet uitzitten, zo bleek op 30 juni dit jaar. Enkele dagen eerder was er bij zijn vrouw borstkanker geconstateerd.

Belangrijk agendapunt op de EKD-synode die zondag in Dresden wordt geopend, is dan ook de verkiezing van een opvolger voor Schneider. Hij of zij zal tot volgend jaar november het voorzitterschap van de EKD-raad –het hoogste orgaan van de protestantse kerk– uitoefenen: pas dan loopt de officiële termijn af. De kans is evenwel groot dat de nu gekozene ook daarna preses blijft.

Reformatiejubileum

Het is niet om het even wie er de komende jaren aan het roer van de Duitse volkskerk staat. De voorzitter van de EKD-raad (die uit vijftien leden bestaat) fungeert toch een beetje als het gezicht van het protestantisme in Duitsland. En in de nieuwe ambtsperiode –van 2015 tot en met 2021– valt bijvoorbeeld ook de herdenking van 500 jaar Reformatie, in 2017.

Eén ding is wel zeker, constateerde de behoudende Duitse nieuwsdienst Idea recent: Schneiders opvolger zal geen piëtist zijn – daarvoor is de EKD veel te liberaal geworden. Weliswaar heeft Nikolaus Schneider meermalen beklemtoond dat piëtisten tot „het midden van de kerk” behoren, schreef Idearedactiechef Wolfgang Polzer vorige week in een „kritische balans.” Maar „pech: theologisch gezien is er van enige toenadering geen sprake. Integendeel, als het gaat om de uitleg van de Bijbel zitten er tussen evangelicalen en vooraanstaande EKD-vertegenwoordigers vaak werelden van verschil. En op ethisch terrein voelen evangelicalen zich inmiddels duidelijk meer verbonden met de Rooms-Katholieke Kerk dan met de Evangelische Kerk in Duitsland.”

Dat laatste bleek bijvoorbeeld toen de EKD-raad vorig jaar zomer een gezinsnota het licht deed zien. In deze ”Orientierungshilfe” houdt de raad niet langer vast aan huwelijk en –het daarop gebaseerde– gezin als Bijbelse norm. Volgens de nota ”Tussen autonomie en afhankelijkheid – Het gezin als betrouwbare gemeenschap versterken” kan een gezin bijvoorbeeld ook bestaan uit gelijkgeslachtelijke levensgemeenschappen met kinderen. Het document leidde tot veel kritiek, van conservatieve, maar ook wel van seculiere zijde. Wolfgang Huber, een van Schneiders voorgangers, toonde zich evenmin gelukkig met de nota.

Schneider zelf vond de Orientierungshilfe echter „geen knieval voor de tijdgeest”, zo verklaarde hij in augustus 2013 tegenover de Berliner Zeitung. Later, tijdens een „theologisch symposium” in Berlijn, nam hij enig gas terug. „Behalve de manier van communiceren, die zonder twijfel beter had gekund, constateren wij ook enkele inhoudelijke punten die wij duidelijker willen gaan formuleren en theologisch funderen.” In een gisteren verschenen interview op de website van de Evangelische Kirche lijkt de scheidende raadsvoorzitter nog iets verder te gaan. „Ik had dit massieve protest niet verwacht. Het theologische deel van de nota was schraal en kort. Daarin werd een ethiek ontvouwd die niet veel over instituties als het huwelijk zei.”

In hetzelfde interview noemt Nikolaus Schneider als hoogtepunten in de achterliggende vier jaar zijn ontmoetingen met de pausen Benedictus XVI in Lutherstad Erfurt en Franciscus in Rome. „Tijdens beide ontmoetingen werd duidelijk dat onze kerken zich verbonden weten waar het gaat om de navolging van Christus, elkaars verscheidenheid respecteren en ook uitdagen.”

Stervenshulp

Voor veel ophef zorgde de EKD-voorman in juli door zijn uitspraken rond eventuele „stervenshulp” aan zijn vrouw Anne. Dat het echtpaar op het punt van ”Sterbenshilfe” enigszins verschillend denkt, bleek al uit het boek ”Vertrauen – Was in unsicheren Zeiten wirklich trägt”, dat zij in 2013 samen publiceerden (uitg. Adeo, München). Hierin beschrijven zij onder meer hoe het aangrijpende overlijden van hun 21-jarige dochter Meike in 2003 –vier maanden nadat bij haar de diagnose leukemie was gesteld– hun leven „radicaal” veranderde.

In juli, kort nadat zijn echtgenote te horen had gekregen dat zij borstkanker heeft, gaf Schneider in twee interviews aan dat hij haar de komende tijd „in alle omstandigheden” terzijde wil staan. Uit de interviews bleek dat Anne Schneider overweegt in een levenseindekliniek in Zwitserland de beker met „gif” te gaan drinken. Hoewel dit tegen zijn eigen overtuiging ingaat, zei haar man daarop dat hij óók aan haar zijde zal staan „als zij het geschenk van het leven aan God teruggeeft.”

Overigens lijken de behandelingen die Anne Schneider momenteel ondergaat, aan te slaan. „We zijn vol vertrouwen, omdat de therapie werkt”, aldus haar man op de EKD-site.

Bedford-Strohm

Rond Schneiders opvolging circuleren verschillende namen. Kansrijk lijkt volgens de nieuwsdienst Idea de Beierse landsbisschop Heinrich Bedford-Strohm uit München. Ook Jochen Bohl uit Dresden, landsbisschop van Saksen en plaatsvervangend voorzitter van de EKD-raad, wordt genoemd, evenals de bisschop van de Evangelische Kerk Berlijn-Brandenburg-schlesische Oberlausitz, Markus Droge. Volgende week zal duidelijk worden wie het is geworden.

EKD-preses

Voorzitter van de EDK-raad waren tot dusver:

Nikolaus Schneider (2010-2014)

Margot Kässmann (2009-2010)

Wolfgang Huber (2003-2009)

Manfred Kock (1997-2003)

Klaus Engelhardt (1991-1997)

Martin Kruse (1985-1991)

Eduard Lohse (1979-1985)

Helmut Class (1973-1979)

Hermann Dietzfelbinger (1967-1973)

Kurt Scharf (1961-1967)

Otto Dibelius (1949-1961)

Theophil Wurm (1945-1949)