Iedereen is welkom, zegt Vermeend. En dus ook Thomas Piketty. Maar eigenlijk vindt hij dat de Franse econoom, die internationaal furore maakt met zijn vorige week ook in het Nederlands vertaalde boek ”Kapitaal in de eenentwintigste eeuw”, hier maar weinig te zoeken heeft met zijn boodschap dat het kapitalisme onvermijdelijk leidt tot een groeiende ongelijkheid (zie kader).

Aangespoord door de mondiale hype rond het boek van Piketty, en na een alarmerend rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) over ongelijkheid in Nederland, besloot Vermeend zelf maar eens in de cijfers te duiken.

Die zoektocht resulteerde in zijn onlangs verschenen boek, ”Arm en rijk in Nederland”, waarin Vermeend niet alleen betoogt dat Nederland qua vermogens- en inkomensverdeling eigenlijk vrij egalitair is, maar tevens dat de voorstellen van Piketty (zie kader) om de ongelijkheid in te dammen met progressieve belastingen „naïef” zijn, „onhaalbaar”, en op de keper beschouwd zelfs „averechts uitpakken.”

Morgen geeft Piketty in Den Haag aan Tweede Kamerleden een toelichting op zijn boek. De uitnodiging daarvoor, afkomstig van GroenLinksparlementariër Klaver, heeft Vermeend verbaasd. „Er staat in dat boek namelijk niets over Nederland. En welke cijfers je ook pakt over vermogen en inkomen, uit alles blijkt dat ons land een van de meest gelijkmatige landen in de wereld is.”

De oud-minister en -staats­secretaris denkt echter niet dat er, voorafgaand aan de uitnodiging, ook maar één Kamerlid is geweest die de moeite heeft genomen de 700 pagina’s tellende pil van Piketty daadwerkelijk te lezen. „Het Franse boek is om niet doorheen te komen en de eerder dit jaar verschenen Engelse editie is nog altijd heel dik. Nu is er ook een Nederlandse versie, maar in welke taal je het boek ook leest: het verhaal blijft buitengewoon ingewikkeld.”

En het klopt ook niet volgens u.

„Piketty heeft fantastisch werk verricht door allerlei historische gegevens boven tafel te krijgen, maar in zijn analyse slaat hij de plank mis. Zo zegt hij dat de ongelijkheid per definitie toeneemt omdat het rendement op vermogen groter is dan het tempo van economische groei. Voor Europa gaat dat niet op, voor Nederland al helemaal niet, maar ook voor Amerika niet. Dan denk ik: Piketty, het klopt gewoon niet wat je zegt. En wat ook niet klopt, is zijn bewering dat we terugkeren naar een renteniers­samenleving zoals in de boeken van Jane Austen. Hij heeft gewoon zijn onderzoek niet goed gedaan, want die nieuwe rijken, dat zijn niet de vermogens­bezitters Als je kijkt naar Amerika, naar de top 100 van allerrijksten, dan zie je dat bijna 60 procent succesvolle jonge ondernemers betreft. Niet afkomstig uit rijke gezinnen en ook niets geërfd van papa en mamma, maar gewoon met nul vermogen begonnen.”

U lijkt Piketty’s pessimisme over de groei ook niet te delen.

„Totaal niet! Hij is een doem­denker. Piketty gaat ervan uit dat we de komende jaren bijna geen groei krijgen. Hij heeft, daar ben ik van overtuigd, helemaal niets met de nieuwe economie, met technologie, innovatie of de smartphone- en tableteconomie; allemaal zaken waar de extra groei vandaan zal komen. En dat is ook niet zo vreemd, omdat hij uit Frankrijk komt. Dat is niet bepaald een land dat bruist van de innovatie. Het is een land waar alles in het Frans moet en het Engels wordt buitengesloten.”

Dat ongelijkheid volgens Vermeend „geen topprioriteit” is in Nederland, betekent niet dat de ongelijkheid de komende jaren niet zal toenemen. Dat zal ze namelijk zeker en daar is ook een verklaring voor, stelt Vermeend. „Door innovatie, digitalisering en toenemende concurrentie op de wereldmarkt zal er in sommige sectoren, zoals de technologie, de komende jaren heel goed worden betaald. Je ziet langzaam een klasse ontstaan van mensen die in dat opzicht de juiste opleiding hebben gekozen. Aan de anderen kant is er een heel grote groep die nu wordt opgeleid voor banen die er straks niet meer zijn. Zij moeten genoegen nemen met fors minder salaris. Door dat verschil in beloningen zal ook de ongelijkheid groeien.”

Daar moet volgens Vermeend wel degelijk een oplossing voor worden gevonden, maar die ligt in zijn ogen niet in het verhogen van de belastingen, zoals ook Piketty voorstelt. „Uit ervaring zeg ik: dat heeft geen zin. Veel vermogen zit in ondernemingen. Als je dat kapitaal extra belast, leidt dat tot minder ondernemerschap en minder banen. We zijn bovendien al een zwaar belast land. Nederland behoort tot de landen met de hoogste belastingdruk. Als je die belastingen nog verder verhoogt, werkt dat averechts. Ze moeten juist naar beneden, om zo meer banen te creëren. Armen maak je niet rijker door rijken armer te maken.”

Hoe dan wel?

„Onderwijs leidt tot minder ongelijkheid. We moeten ervoor zorgen dat we studenten opleiden voor de banen van de toekomst, en niet, zoals nu, voor banen die er straks niet meer zijn. Daarnaast moeten we gebruikmaken van een Europese richtlijn die binnenkort van kracht wordt en die beurs­genoteerde bedrijven verplicht de salarisverschillen tussen de top en de laagste inkomens te publiceren. Als daar de verhouding zoek is, kunnen consumenten via acties dergelijke bedrijven aan de schandpaal nagelen of de overheid kan ervoor kiezen geen zaken meer met ze te doen. Ook geloof ik in de introductie van winstdelingsregelingen die ten goede komen aan iedereen in een bedrijf. Nu zie je dat winst­uitkeringen vaak alleen naar de top gaan, omdat die lui daar denken, ten onrechte blijkt ook uit onderzoek, dat zij voor die winst verantwoordelijk zijn.”

Hoe verklaart u, ondanks al uw kritiek, toch die massieve aandacht voor Piketty in Nederland?

„In Nederland is hij vooral populair bij linkse partijen. Zijn voorstellen voor een hogere vermogens­belasting passen goed in hun straatje. Links heeft er altijd een handje van om als een soort pavlovreactie elk probleem met belastingen te willen oplossen. En dan het liefst hogere.”

Uw partij, de PvdA, ziet een hogere belasting op vermogen ook wel zitten. Bent u niet wat verrechtst de afgelopen jaren?

„Ik heb hierover altijd dezelfde opvattingen gehad. Ik schrijf 
ook gewoon op wat ik vind en wat ik wetenschappelijk kan onder­bouwen. Aan partijlijnen heb ik me nog nooit gehouden. Haha! Binnen de PvdA zei men destijds al: Aan Willem kun je alles overlaten, behalve het socialisme.”

Willem Vermeend

Willem Vermeend (1948) was van 1984 tot 1994 Kamerlid voor de PvdA. Van 1994 tot 2000 bereidde hij als staatssecretaris van Financiën de belastingherziening voor die in 2001 van kracht werd. Daarna was 
Vermeend tot 2002 minister van Sociale Zaken. Tegenwoordig is hij naast ondernemer op het terrein van internet en nieuwe technologie ook hoogleraar European Fiscal Economics aan de University Maastricht. Verder bekleedt hij diverse commissariaten en bestuursfuncties en werd hij vorige maand benoemd tot bijzonder hoogleraar economie 4.0 aan de Open Universiteit.

Wat schrijft Thomas Piketty?

In zijn oorspronkelijk in het Frans verschenen boek betoogt Thomas Piketty dat de ongelijkheid in westerse economieën de komende decennia zal groeien omdat rijken steeds rijker zullen worden. Op termijn ontstaat hierdoor een kleine groep van superrijke renteniers, zoals in de negentiende-eeuwse tijden van Jane Austen en Honoré de Balzac. Alleen met hogere en wereldwijde progressieve belastingen op vermogens en inkomens valt de groeiende ongelijkheid, die op termijn de democratie kan ondermijnen, te keren.

Cruciaal in de analyse van Piketty is zijn veronderstelling dat in een kapitalistische economie het rendement op vermogen (kapitaal) altijd harder groeit dan de economie, waardoor voor mensen met gewone banen (de factor arbeid) een steeds kleiner deel van de totale economische koek resteert.