Op 1 oktober 1964 –dit jaar 50 jaar geleden– arriveerden om 10.00 uur in de morgen twee kogeltreinen op hun bestemmingen, Tokio en Osaka. De Hikari Super Express Shinkansen was stipt op tijd.

Het bedrijf Siemens & Halke werkte al zo’n halve eeuw daarvoor aan een trein die hoge snelheden kon halen. In 1903 raasde een trein tijdens een testrit met 203 kilometer per uur over een militaire spoorlijn in Duitsland.

Hoewel reizen met hoge snelheid over het spoor mogelijk bleek, duurde het nog enkele decennia voordat de techniek toegepast kon worden voor passagierstreinen. Het belangrijkste obstakel dat overwonnen moest worden, zat hem in de bocht die de trein op hoge snelheid moest nemen.

De doorbraak van de hogesnelheidslijn (hsl) kwam uit Japan. Omdat autowegen op het dichtbevolkte en bergachtige eiland dichtslibden, was er een grote behoefte aan snelle treinen. De Shinkansen haalde in eerste instantie topsnelheden van rond de 200 kilometer per uur, tegenover ruim 300 kilometer per uur nu.

De Shinkansen staat internationaal bekend om de stiptheid waarmee de dienstregeling wordt uitgevoerd. De treinen vertrekken op de seconde nauwkeurig. Bijzonder: zelfs de totale vertraging per jaar meten Japanners in seconden. De gemiddelde vertraging van alle treinverbindingen –dat zijn er zo’n 160.000– van de Central Japan Railway Company bedraagt elk jaar slechts enkele tientallen seconden.

Op de perrons in Japan wordt niet alleen precies aangegeven welk treintoestel waar komt te staan, maar ook waar de deuren komen. Passagiers staan netjes in rijen voor de juiste ‘deur’. Op de trein wachten in Japan vereist dan ook een zekere discipline. Geen gestress, geen gehaast. Alles gaat in grote rust en orde.

De stiptheid van de Japanse Shinkansen is niet enkel een zaak van de trotse volksaard. Het is bittere noodzaak, gezien de enorme reizigersstromen. Alleen al tussen Tokio en Osaka –de drukste hogesnelheidslijn ter wereld– reizen per jaar zeker 150 miljoen passagiers. Sinds 1964 vervoerde Tokaido Shinkansen, zoals de lijn heet, al meer dan 5 miljard mensen. Een record.

In de afgelopen vijftig jaar bleef het niet bij de ruim 500 kilometer lange lijn tussen Tokio en Osaka. Meer spoorrails volgden. Van het uiterste zuiden van het eiland Kyushu tot het noorden van Honshu. Inmiddels is er een lijn in aanbouw om het noordelijke eiland Hokkaido aan te kunnen doen.

Op een ander terrein ontwikkelt de Shinkansen zich eveneens. De maglev –een magneetzweefterrein– (zie ook kader ”Snelste der snelsten”) is de volgende technologische stap in de evolutie van hogesnelheidstreinen. De reis tussen Tokio en Osaka die voor 1964 nog zo’n 6 uur en 40 minuten duurde, moet met een maglev –met snelheden van ruim 500 kilometer per uur– nog slecht 1 uur en 7 minuten gaan duren.

Shinkansen

Naam: Shinkansen. De letterlijke vertaling is ”nieuwe hoofdlijn”.

Land: Japan.

Treinen: Shinkansenseries.

Ingebruikname: 1964.

Snelheid: 240-320 km/h.
Lengte spoornetwerk: Zo’n 2600 kilometer.

Bijzonderheid: In de vijftig jaar dat de Shinkansen rijdt, is er geen enkel dodelijk slachtoffer gevallen onder passagiers door ontsporing of een aanrijding. Pas na veertig jaar –tijdens een aardbeving op 23 oktober 2004– ontspoorde er voor het eerst een Shinkansentrein. Er vielen enkele gewonden.

LGV

Naam: LGV, Ligne à Grande Vitesse (hogesnelheidslijn).

Land: Frankrijk.

Treinen: TGV.

Ingebruikname: 1981.

Snelheid: 220-320 km/h.

Lengte spoornetwerk: 2000 kilometer.

Bijzonderheid: Op 3 april 2007 haalde een speciale TGV een snelheid van 574,8 km/h op het traject LGV-Est (vanaf Parijs naar het oosten). De TGV is hiermee de snelste conventionele trein ter wereld, alleen met een magneetzweeftrein zijn hogere snelheden behaald (zie kader ”Snelste van de snelsten”).

ICE

Naam: ICE, Intercity-Express.

Land: Duitsland.

Treinen: ICE.

Ingebruikname: 1991.

Snelheid: 200-320 km/h.

Lengte spoornetwerk: 1300 kilometer.

Bijzonderheid: In tegenstelling tot de Franse TGV en de Japanse Shinkansen heeft de ICE geen eigen spoorlijn, hij is geïntegreerd in de bestaande Duitse spoortrajecten. Dat is ook de reden dat de ICE-treinen slechts op bepaalde trajecten zijn topsnelheid kan bereiken.

AVE

Naam: AVE, Alta Velocidad Espanola (vertaald: Spaanse High Speed).

Land: Spanje.

Treinen: Kenmerkend is de Talgo 350, (ook wel S-102). De trein heeft vanwege zijn bijzondere snuit de bijnaam Pato, Spaans voor eend. Er rijden ook andere modellen, zoals de AVE Class 103 Velaro E, het broertje van de ICE.

Ingebruikname: 1992.

Snelheid: 200-300 km/h.

Lengte spoornetwerk: 3100 kilometer.

Bijzonderheid: Na China bezit Spanje het langste spoornetwerk in de wereld.

China

Naam: CRH, China Railway High-speed.

Land: China.

Treinen: CRH.

Ingebruikname: 2004.

Snelheid: 250-380 km/h.

Lengte spoornetwerk: 14.424 kilometer.

Bijzonderheid: Op woensdag 26 december 2012 is in China het langste hogesnelheidslijntraject van de wereld in gebruik genomen. Het traject loopt van Peking naar Guangzhou en is 2298 kilometer lang. Vanwege de gemiddelde snelheid van 300 km/u zal de oude reistijd op traject, ruim twintig uur, worden teruggebracht naar slechts acht uur.

De snelste van de snelsten

Met een topsnelheid van 581 kilometer per uur is de JR Maglev MLX01 onbetwistbaar de allerrapste van de hogesnelheidstreinen. Op 2 december 2003 verbrak een bemande trein op een Japans testcircuit alle vorige records. De Maglev MLX01 is nog in de testfase.

Dat magneetzweeftreinen zo snel zijn, komt doordat ze de grond niet raken: ze zweven immers. Er zijn geen wielen die voor wrijving zorgen en daarmee het voertuig afremmen. Bij magneetzweeftreinen wordt gewerkt met enorm sterke elektrische magneten waardoor het hele toestel gaat zweven. Door de creatie van wisselende magneetvelden onder de trein komt deze in beweging.

In Japan en China worden al verschillende magneetzweeftreinen ingezet voor commerciële doelen.