Dat stelde prof. dr. Grace Davie, emeritus hoogleraar godsdienstsociologie aan de universiteit van Exeter in Groot-Brittannië, woensdag in Parijs op een internationaal congres voor kerkplanters in Europese steden.

Er zijn eigenlijk geen algemene uitspraken te doen over religie in Europa, zei Davie. „Je moet de geschiedenis en culturele erfenis van elk land kennen. Duidelijk is in ieder geval dat de christelijke kerken de Europese cultuur sterk hebben gevormd. Je hoeft maar door Parijs te lopen en je ziet een christelijke skyline.”

Hoe staat religie ervoor in Europa? Voor veel mensen neemt de kerk nog steeds een plaats in hun leven in, bijvoorbeeld op momenten van blijdschap (huwelijk) of verdriet (begrafenis). Tegelijk worden kerkgang en kerklidmaatschap steeds meer een –bewuste– keuze in plaats van een gewoonte.

De komst van christelijke en niet-christelijke immigranten veranderen eveneens het gezicht van religieus Europa. Tegen de verwachting in wordt religie steeds belangrijker, zowel privé als in de samenleving. „De seculiere elites hadden deze ontwikkeling niet voorzien en daarom reageren ze soms agressief”, aldus Davie.

De ontwikkelingen in Europa zijn volgens haar wereldwijd gezien eerder uitzondering dan regel. „Europeanen beginnen zich te realiseren dat Europa seculier is – maar niet omdat ze zo modern is.”

Hart

De Westerse samenleving kenmerkt zich door pluralisme en individualisme, zei dr. Tim Keller, predikant van Redeemer Presbyterian Church in New York. „De heersende gedachte is dat we elkaars culturele verschillen moeten accepteren en dat we zelf kiezen wie we willen zijn en waarin we geloven.”

In Europa was het lange tijd zo dat mensen in de kerk werden ‘geboren’ en opgroeiden. Dat is grotendeels voorbij, aldus Keller. „De meeste mensen denken individualistisch: ik kom naar de kerk als ik dat wil en als ik ervoor wordt beloond.”

De kerk moet volgens de Amerikaanse predikant blijven spreken over bekering en de noodzaak van geloof in Jezus Christus. Daarnaast moet ze zich vooral richten op het hart. „En dan gaat het niet alleen om emoties. In de Bijbel is het hart ook de plaats waar je diepste liefde ligt. Augustinus zegt: „Niet wat je gelooft vormt je leven, maar waarvan je houdt”.”

Keller noemde liturgie, gebed en prediking middelen om de harten van mensen te raken. „In de kerkdienst staat het onderwijs en de uitleg van Gods Woord centraal – daar ben ik calvinist en puritein voor. Maar we moeten vermijden dat de kerk een klaslokaal wordt, of een charismatische dienst waarin het vooral om gevoel draait. De liturgie dient het hart te vormen.”

De predikant pleitte voor een gebedsleven dat door de Psalmen wordt gevoed. „En dan zeg ik natuurlijk niets nieuws. Calvijn keerde zich tegen het kloosterwezen, maar met Benedictus was hij het op één punt eens: dompel je onder in de Psalmen, want zó leer je bidden. De manier waarop je leert spreken is hoe er tegen je gesproken wordt. Als je mediteert over het Woord, wordt –zoals Luther zegt– je hart warm.”

Preken kunnen alleen harten raken, zei Keller, als predikanten zélf vanuit hun hart spreken: beeldend, praktisch en christocentrisch. „Als een predikant voorbeelden gebruikt, worden mensen in hun denken én gevoelens aangesproken. Je kunt de zin „goede werken houden je niet uit de hel” ook anders verwoorden, zoals Jonathan Edwards deed: „Een spinnenweb kan geen vallende rots opvangen”.”

Aan het driedaagse congres ”The Gospel within the City” (Het Evangelie binnen de stad), dat donderdag wordt afgesloten, nemen ruim vijfhonderd predikanten, zendelingen, kerkplanters en kerkelijk werkers uit heel Europa deel. Keller spreekt donderdagmorgen over het Evangelie en de cultuur.