„Informatica is helemaal niet zo makkelijk en dat er soms iets fout gaat, is daarom niet zo gek”, maar de overheid maakt het wel heel bont, zegt de hoogleraar informatica aan de Radboud Universiteit van Nijmegen en de Open Universiteit. „Wie denkt dat het in het bedrijfsleven allemaal perfect gaat met ict, heeft nog nooit in het bedrijfsleven rondgelopen.”

Zijn collega Jan Friso Groote van de TU Eindhoven vindt dat de overheid ict niet serieus neemt. „Het is hobbyisme. Betrokken ambtenaren houden vooral zichzelf bezig en wat de top niet wil horen, krijgt de top niet te horen. Problemen blijven onbesproken en zolang je betaalt, doet de leverancier alles. Dat is een angstbeeld, maar laten we hopen dat het groeistuipen zijn.”

De parlementaire onderzoekscommissie ict, onder leiding van VVD-Kamerlid Elias, oordeelt vernietigend over ict-projecten bij de overheid. Ze zijn chaotisch en ondoorzichtig en het Rijk heeft geen enkele vat op de kosten, de tijd en het resultaat. De commissie deed twee jaar onderzoek naar informaticaprojecten bij de overheid en ondervroeg daarvoor diverse deskundigen en betrokkenen. De conclusie is onder meer dat niemand weet hoeveel de verschillende overheden aan ict uitgeven.

Elias: „En daarom weet ook niemand hoeveel geld er is gemoeid met mislukkingen.” Hans Mulder, een van de mensen die de commissie heeft gesproken, schatte tijdens zijn ‘verhoor’ dat het om 4 tot 5 miljard euro gaat. Mulder is onder meer oprichter van de Venture Informatisering Adviesgroep.

„Overheden, politici denken dat alles maakbaar is”, zegt hoogleraar Van Eekelen. „Daardoor zijn ze veel te optimistisch, terwijl ze te weinig kennis van informatica hebben en ook niet kunnen inschatten of er wel voldoende kennis zit bij het bedrijf dat ze inschakelen. Men begint ergens aan en iedereen gaat maar door, omdat niemand gezichtsverlies wil lijden. Als er problemen zijn, houdt iedereen zijn mond dicht. Niet alleen de ambtenaren, ook de bedrijven die het uitvoeren, want die kunnen er lekker aan verdienen en jassen er zo 5 miljoen doorheen. Terwijl ook zij heel moeilijk kunnen inschatten wat zo’n project gaat doen, wat het gaat opleveren.”

Zijn collega Groote maakt een vergelijking met heel oude steden, zoals in Marokko, met veel smalle achterafstraatjes. „Dat was mogelijk omdat er geen regels en richtlijnen waren”, zegt hij. „Daardoor krijg je een wirwar van problemen. Bij steden kun je dat nog geheel of gedeeltelijk oplossen, maar bij ict niet. Er is sprake van een onderschatting van de problemen die je tegenkomt. 
Dat is niet zo gek, want in feite zegt de overheid tegen de aannemer: Dit is de grond, ga je gang. De enige opdracht die de uitvoerder meekrijgt, is dat het project moet zijn voorbereid op de toekomst, terwijl niemand weet wat dat inhoudt. Er is helaas geen systeem om kwaliteit te garanderen.”

De commissie-Elias vindt dat er daarom een onafhankelijk toezichtsorgaan moet komen. Groote stelt dat zo’n toezichthouder niet alleen moet adviseren, zoals de commissie voorstelt, maar een harde, botte instantie moet zijn. „Het is de enige manier om hobbyisme om te buigen in professionalisme.”

Kamer eens met conclusies Elias

De Tweede Kamer deelt de aanbevelingen die de commissie-Elias woensdag deed om falen van automatiseringsprojecten bij de overheid te voorkomen.

Volgens Elias verspilt de overheid jaarlijks waarschijnlijk tussen de 1 en 5 miljard euro per jaar aan mislukte ict-projecten. Daarom moet er een ict-autoriteit komen die automatiseringsprojecten toetst.

De fracties van VVD en PvdA reageren opvallend mild op de conclusies en aanbevelingen. PvdA-Kamerlid Oosenbrug wil de verantwoordelijken niet aan de schandpaal nagelen, maar vooral naar de toekomst kijken. De VVD denkt dat de problemen verder reiken dan ict en noemt de aanbevelingen „bruikbaar.”

CDA-Kamerlid Van Toorenburg vindt dat de conclusies er niet om liegen en roept de verantwoordelijke minister, Blok (Rijksdienst), ertoe op snel aan de slag te gaan.

CU-Kamerlid Schouten noemt de bevindingen „schokkend” en stemt met de instelling van een ict-autoriteit die automatiseringsprojecten toetst. Haar SGP-collega Bisschop herkent de geschetste problemen. Hij vindt dat de overheid meer deskundigheid in huis moet halen, „zodat leveranciers exact weten waar ze aan toe zijn en aan de resultaatsverplichting gehouden worden.”