Dat concludeert Markus Altena Davidsen (33), die donderdag aan de faculteit der geesteswetenschappen in Leiden promoveert op religie in fictie. In zijn proefschrift ”The Spiritual Tolkien Milieu” schrijft Davidsen dat de aanhangers van de zogeheten Tolkienreligie een grotendeels onlinenetwerk vormen van groepen en individuen. Zij putten spirituele inspiratie uit de literaire mythologie van Tolkien, vooral bekend van het boek ”The Lord of the Rings”. De beweging kwam op in de jaren zestig en heeft tot op de dag van vandaag duizenden aanhangers over de hele wereld.

Het proefschrift bevat een uitgebreide analyse van de Tolkienreligie en haar belijders en onderzoekt ook het bredere fenomeen van religies die op fictie zijn gebaseerd. Davidsen beperkt zijn onderzoek tot religies die voortkomen uit literatuur, waarvan Tolkiens oeuvre „het beste voorbeeld is.”

Hij onderzoekt waaraan een tekst moet voldoen om als blauwdruk voor een nieuwe religie te dienen. Ten eerste moeten er fantastische, voor de lezer bovennatuurlijke elementen in voorkomen, schrijft hij. Bijvoorbeeld magie, betoverde voorwerpen of pratende bomen.

Ten tweede is het volgens hem belangrijk dat er karakters in het verhaal voorkomen waarmee de lezer zich kan identificeren zoals elfen, en bovenmenselijke wezens die als goden kunnen worden aangeroepen in rituelen.

Het tweede kenmerk van religieuze fictieteksten is dat ze expliciet hun eigen waarachtigheid uitspreken. De teksten moeten dus over zichzelf zeggen dat ze over de echte wereld gaan, of in elk geval hun eigen fictionaliteit in twijfel trekken. Tolkien deed dat in het voorwoord bij de eerste uitgave van ”The Lord of the Rings”. Hij zegt daarin te hopen dat de ”hobbits” die vandaag de dag nog in onze wereld leven, tevreden zullen zijn met het boek. Later kreeg hij spijt van deze uitlating.

Davidsen interviewde voor zijn onderzoek tientallen Tolkiengelovigen. Hij ontdekte dat een heel klein percentage de verhalen letterlijk neemt. Grofweg zijn er drie typen lezers te onderscheiden. Een deel van hen beschouwt het verhaal als fictie maar gelooft wel in de beschreven bovennatuurlijke wezens. Daarnaast is er een groep die gelooft dat Tolkiens wereld een echte parallelle wereld is waartoe de schrijver toegang kreeg door een visioen of openbaring.

De grootste groep ziet Tolkiens werk als fictie. Zij zijn geïnteresseerd in de bronnen ervan, zoals de Keltische en Germaanse mythologie en natuurreligies.