Meer dan honderd liefhebbers en beoefenaars van de kerkgeschiedenis zijn naar de ”kleine Sint-Jan” –de Oudkatholieke Kerk van Gouda– gekomen om het 25-jarig jubileum van de VNK mee te vieren. Er zijn twee lezingen, er zijn stadswandelingen door Gouda, er wordt een mooie jubileumbundel gepresenteerd, en tussen de bedrijven door krijgt medeoprichter Paul Abels een koninklijke onderscheiding (ridder in de Orde van Oranje-Nassau).

Maar wat aan het eind van de dag het meest blijft hangen is toch de boodschap van de eerste spreker, historicus en emeritus hoogleraar Willem Frijhoff. Hij had een luchtige feestlezing kunnen houden, maar in plaats daarvan kiest hij voor een ernstige plaatsbepaling. Welke toekomst heeft de kerkgeschiedenis, en welke wegen daarheen lijken begaanbaar?

Wie had gehoopt dat Frijhoff zich fanatiek in het debat tussen kerk- en religiehistorici zou werpen, ziet zich teleurgesteld. Wat hem betreft hoeft er helemaal niet gekozen te worden, kerk- en religiegeschiedenis kunnen gewoon naast elkaar blijven bestaan: „Kerk en religie staan beslist niet tegenover elkaar, maar vullen elkaar aan. Ze gaan over dezelfde werkelijkheid, maar de invalshoek is verschillend.”

Ook in de toekomst zullen we, denkt Frijhoff, zowel behoefte hebben aan onderzoek naar de geschiedenis van het instituut ”kerk” als aan onderzoek naar de religieuze beleving, de ervaring van de gewone mens – of die nu past binnen de gevestigde (kerkelijke) kaders of niet. Hij maakt van de gelegenheid gebruik om wat aandachtsgebieden op te noemen: de toekomst van kerk en religie, secularisatie, digitale kerk- en religiegeschiedenis.

Belangrijk is trouwens niet alleen wát je bestudeert, maar ook hóé je dat doet. „In een nog bepaald niet ver verleden verwerd de kerkgeschiedenis tot een triomfantelijk pleidooi voor het eigen gelijk”, brengt Frijhoff zijn publiek in herinnering. Die fase is voorbij, maar daarmee is er ook iets verloren gegaan: de vanzelfsprekende betrokkenheid van grote groepen gelovigen bij de kerkgeschiedenis. Het vak lijkt kritischer en afstandelijker geworden.

De VNK heeft haar leden in het verleden geleerd om over kerkmuren heen te kijken en om het brede publiek bij de kerkgeschiedenis te betrekken, denkt Frijhoff. Vandaag ligt er een nieuwe opdracht: nadenken over „waar we nu eigenlijk mee bezig zijn en wat we daar in de toekomst mee willen, als we niet alleen aansluiting willen houden bij een kerk die onder druk en spanning staat, maar ook bij een zich voortdurend voortontwikkelende religiewetenschap.”

Met lichte kost alleen redt het vak het niet: de toekomst ervan hangt af van „ons vermogen om kerk en religie op een wetenschappelijk verantwoorde maar ook persoonlijk en groepsgewijs betrokken wijze met elkaar te vervoegen.”

Dat sluit aan bij het motto van de VNK zelf, zoals secretaris Christiaan Ravensbergen het bij de presentatie van de jubileumbundel verwoordt: ”Bezield en op niveau”. De bundel, ”Terug naar Gouda”, bevat zowel beschouwingen over kerk- en religiegeschiedenis in het algemeen als bijdragen over de geschiedenis van Gouda. Net als de jubileumdag zelf, want na het fundamentele betoog van Frijhoff en de boekpresentatie volgt nog een veel lichtvoetiger en anekdotischer lezing van Paul Abels.

Hij behandelt de kerkgeschiedenis van Gouda in vogelvlucht, waarbij hij zijn duidelijke voorkeur voor dwarsliggers, vrijdenkers en onderdrukte religieuze groeperingen niet onder stoelen of banken steekt. Maar dat past ook wel bij de kerkgeschiedenis van Gouda, dat in de zeventiende eeuw door de eigen classis werd omschreven als „het rattenest ende den dreckwaghen van alle ketterijen.”

Dé kerkgeschiedenis bestaat niet, dat is het punt dat Abels vooral wil maken. Er is een Hollandse, een Brabantse, een Groningse, een Zeeuwse –en dus ook een Goudse– kerkgeschiedenis, die kan afwijken van het ”normbeeld” dat in ons hoofd zit. Vandaar dat de jubileumdag van de VNK, die 25 jaar geleden in Gouda werd opgericht, ook een Gouds tintje gekregen heeft.

Lees meer

Vereniging voor Nederlandse Kerkgeschiedenis in oprichting : Historische dag in Sint Janskerk Gouda eerste openbare bijeenkomst (Reformatorisch Dagblad, 07-10-1988)