Om het gebrek aan vertrouwen tussen onderwijs en politiek te herstellen, adviseerde de commissie-Dijsselbloem indertijd een strakkere verantwoordelijkheidsverdeling toe te passen. De overheid bepaalt de doelen van het onderwijs (wat), de scholen voeren uit (hoe). Dat is een te smalle conclusie gebleken.

Stoel

Overheid en onderwijs blijken elkaar in een verlammende houdgreep te hebben. De vraag naar het eigenaarschap van de scholen en het onderwijs vraagt om betere verankering. Niemand zal ontkennen dat de overheid een buitengewoon grote verantwoordelijkheid heeft voor kwalitatief goed onderwijs en de inrichting van het onderwijsstelsel. Dat behoort tot de kerntaak van de overheid, maar de onderwijsinstellingen zijn primair verantwoordelijk voor de pedagogisch-didactische inrichting.

De Grondwet biedt niet alleen de vrijheid om scholen te stichten, maar ook om het onderwijs in te richten. Die gulden regel alleen al maakt duidelijk dat de taakverdeling tussen overheid en onderwijsveld in ”wat” en ”hoe” te smal is. De beleidsinzet is gericht op deregulering en autonomie voor onderwijsinstellingen. De politiek in Den Haag zit nog te vaak op de stoel van de school.

Wispelturig

We zien een overheid die gulzig strooit met gefragmenteerde en wispelturige beleidsmaatregelen. Vaak hebben de maatregelen weinig met een krachtig en goed onderwijsstelsel te maken. Veeleer is een incident of de publieke of politieke opinie leidend. De beleidsmaatregel is dan de maakbare oplossing. Zo moet het pesten uitgebannen te worden met een landelijk pestprotocol en bijbehorend programma. Klachten van ouders over te weinig lesuren en de daaropvolgende gang van zaken rond de onderwijsuren bleken allerminst effectief te zijn en nauwelijks bij te dragen aan de onderwijskwaliteit. De maatschappelijke stage, ingevoerd ten behoeve van goed burgerschap, werd net zo snel weer afgebouwd. Rond het centrale en uniforme toetsen ontstond een hele hype, inmiddels lijkt de nuchterheid met betrekking tot de beperkte houdbaarheid van dit soort maatregelen aan de winnende hand. De Onderwijsraad heeft een wijs advies aan het parlement geschreven. „Beperk u tot de hoofdlijn van het stelsel. Zorg voor kwalitatief goed onderwijs. Acteer krachtig, minder gefragmenteerd en wispelturig!”

Regie

Het eigenaarschap van scholen en het onderwijsveld om in vrijheid het onderwijs in te richten, vraagt om versterking. Daarvoor is een zelfbewuste en professionele onderwijscultuur nodig. Het sprak mij aan dat de nieuwe leraar van het jaar, Femke Cools, de klaagcultuur in het onderwijs hekelde. „Met klagen schiet je niets op en je kunt zelf wat doen aan de administratieve rompslomp.”

Eigenlijk zegt zij: „Scholen en leraren, neem zelf meer de regie.” Het is een pleidooi voor meer lef en zelfbewustheid vanuit de school. Overheid en onderwijs hebben hebben elkaar vast in een verlammende houdgreep die verandering en vernieuwing in de weg staat. Het advies van de Onderwijsraad over de invloed van de commissie-Dijsselbloem op de onderwijspolitiek, legt de vinger bij de zere plek: sinds Dijsselbloem is er niets veranderd in de rolverdeling tussen overheid en onderwijsveld.

De overheid moet bescheidener zijn in het onderwijsdossier. De scholen en het onderwijsveld op hun beurt: zelfbewuster en minder volgend. Scholen en de docenten zijn de echte eigenaar van het onderwijsleerproces. Een zelfbewuste sector en zelfbewuste professionals pakken hun professionele ruimte. Door de eigen autonomie uit handen te geven, draag je immers zelf bij aan de versmalling van de visie op kwaliteit, verscherping van toezicht en centralisatie en uniformering van onderwijs.

Ontbeert het de sector niet te veel aan die kritische tegenspraak, lef en ondernemerschap om zelf te innoveren? Onderwijs is vorming voor het leven, zeggen bijvoorbeeld gereformeerde scholen. Wel, als dat zo is, ligt er een nadrukkelijke opdracht. Maak je eigen onderwijs. Organiseer onderlinge visitatie, innoveer het eigen onderwijsmerk.

Een overheidsvolgend onderwijsbeleid is risicomijdend en te weinig uitdagend om beroepstrots te hervinden. Maak werk van de onderwijsvisie waar je voor staat en laat je niet in de mal van uniformering duwen.

De auteur is voorzitter van het LVGS, de besturenorganisatie voor het gereformeerd onderwijs.