Mocht de conclusie van het rapport luiden dat de integratie van etnische minderheden redelijk succesvol is verlopen, dan zal blijken hoezeer die haar stempel drukt op het maatschappelijk debat. Dat kwam deze week al aan het licht toen de volkswoede hoog oplaaide nadat vrienden van Murat D. hun adhesie hadden betuigd aan de verdachte. Pijnlijker kon de kloof tussen de westerse en de meer oosterse cultuur niet worden onderstreept.

Het ongenoegen deed denken aan de golven van emotie en haat die in 2002 over Nederland spoelden na de moord op Pim Fortuyn. Voor de Tweede Kamer was deze uitbarsting aanleiding een onderzoek in te stellen naar het integratiebeleid van de afgelopen dertig jaar.

De SP nam het voortouw. In een motie werd gevraagd om een onderzoek naar de oorzaken van het mislukken van het integratiebeleid. Dat het beleid was mislukt, stond niet ter discussie. De motie kreeg steun van de hele Kamer,op de LPF na. Die vond het onderzoek overbodig.

Naderhand en wellicht zonder dat de Kamer het in de gaten had, werd de opdracht aan de commissie bijgesteld. Ze moest ook onderzoek doen naar de vraag of het integratiebeleid mogelijk toch was gelukt.

Maandag presenteert de commissie onder leiding van VVD-kamerlid Blok haar conclusies na een schriftelijk vooronderzoek en 287 vrijwillige verhoren. Ook zullen Blok en de zijnen de Kamer lessen voor de toekomst meegeven.

Het klimaat waarin het debat over het rapport zal worden gevoerd, is totaal anders dan ten tijde van Paars. Toen was het gebruikelijk om negatieve geluiden over allochtonen in de kiem te smoren. Nederland was op weg naar een multiculturele samenleving en die droom mocht niet worden verstoord.

VVD-voorman Bolkestein werd bijna melaats verklaard toen hij begin jaren negentig probeerde integratie op de politieke agenda te plaatsen. Nu doet PvdA-leider Bos uitspraken over immigranten die Bolkestein niet eens durfde te bezigen.

De gevoeligheid van de materie werd in september nog eens onderstreept toen SP’er Lazrak uit de commissie stapte. Lazrak, van Marokkaanse afkomst, was het er niet mee eens dat het Verwey-Jonker Instituut het literatuuronderzoek had gedaan. Daarin werden honderden documenten zoals handelingen van de Tweede Kamer, beleidsnota’s, proefschriften en publicaties, bestudeerd.

Lazrak verweet dat de onderzoekers, met name de GroenLinkse prof. J. Duyvendak, tot de voorstanders behoren van de multiculturele samenleving. Bovendien waren zij betrokken bij het beleid dat zij nu onderzochten: slagers dus die het eigen vlees moesten keuren.

Om zich te verdedigen gaf de commissie het vooronderzoek vrij. Daarin stond dat het integratiebeleid niet totaal mislukt was, maar op onderdelen succesvol. Volgens Duyvendak was sinds de komst van gastarbeiders meer dan dertig jaar geleden veel bereikt, hoewel het beleid soms onvolledig of te beperkt was.

Lazrak vindt echter dat de integratie gewoon is mislukt. SP, VVD en LPF hebben dat steeds al gezegd. Ook het CDA bij monde van fractieleider Verhagen schaarde zich deze week in deze rij. Binnen de commissie speelde de eigen politieke overtuiging van de leden ook parten. Volgens ingewijden ging het er soms stevig aan toe, hoewel allen uiteindelijk de conclusies en aanbevelingen hebben onderschreven.

De commissie hoorde vanaf september een bonte stoet mensen. Grofweg vonden zij dat het bij onderwijs en huisvesting goed ging. Fout ging het bij werk, inkomen en de sociaal-culturele elementen en in de grote steden.