Niet omdat dit „zielig” zou zijn voor die partijen, stelde de conservatieve denker, maar omdat daarmee in Nederland een denkwijze verloren zou gaan die voor de samenleving uiterst waardevol is. Eén aspect daarvan is het denken over en omgaan met tolerantie. „In de christelijke traditie is tolerantie niet een deugd die je van anderen eist, maar een zelfbeperking die je jezelf oplegt.”

Wat we mogelijk ook zouden verliezen is het besef dat er in een staat primaire en secundaire impulsen bestaan, die politici ook als zodanig moeten hanteren, vindt Spruyt. „Primaire impulsen zijn die met betrekking tot defensie en veiligheid, families en gezinnen, geloof en voortplanting. Wat we in de huidige politiek zien gebeuren, is dat veel partijen zich haast alleen nog bezighouden met secundaire impulsen: zorg, kinderdagverblijven, ouderschapsverlof, uitkeringen en transgenders”, betoogde hij met verwijzing naar de Canadese conservatief Mark Steyn, schrijver van onder meer ”It’s the Democracy, stupid!”.

Een ander verlies betreft het christelijk-sociale denken, door Spruyt gedefinieerd als „de overtuiging dat mensen in een samenleving naar elkaar hebben om te zien, en dat de overheid er als laatste instantie is om een vangnet te bieden voor mensen die buiten alle zorg dreigen te vallen.”

In de christelijke traditie is verder altijd veel aandacht geweest voor de voorwaarden waaronder een democratie alleen maar kan gedijen. „Dan denk ik aan het in ere houden van de traditie, het geloof in God, gehoorzaamheid aan de wetten en eerbied voor het voorgeslacht. Maar ook het besef dat vrijheid niet betekent: lekker doen waar je zin in hebt, maar: de ruimte krijgen om te doen wat je móét doen.”

Spruyt noemde het woensdag gepresenteerde boek ”Van God los”, geschreven door de historici Ewout Klei en Remco van Mulligen, „vooral beschrijvend van aard” en miste daarin een diepere doordenking van de betekenis van de electorale terugval van christelijke partijen. Dat hij die terugval persoonlijk betreurt, betekent overigens niet dat hij christelijke partijen een alleenrecht toekent op het spreken over moraal. „Niets van wat ik als conservatief bepleit, en wat ik voor een deel terugzie in het gedachtegoed van de christelijke partijen, is specifiek christelijk. Veel van deze waarden en gedachten vind je 200 jaar voor Christus al terug bij de Griekse schrijver Polibios. Wel is dit ideeëngoed in de christelijke traditie het best opgenomen, uitgewerkt en uitgedragen.”

Ook oud-Kamerlid Boris van der Ham (D66) zou iets gaan missen als christelijke partijen uit Nederland zouden verdwijnen. „Ik merk dat bijna alle partijen zenuwachtig worden als er in de politiek gesproken wordt over waarden die níét door de overheid te regelen zijn. Seculiere partijen hebben daar geen gevoel en geen idioom voor.”

De christelijke partijen wel, stelde de oud-politicus. Dat zag je niet alleen bij Balkenende en zijn normen-en-waardenoffensief, maar recent ook bij Buma’s voorstel om verheerlijking van geweld strafbaar te stellen. Van der Ham („Mijn opa was nog gemeenteraadslid voor de SGP”): „Let wel: ik ben het met dat CDA-plan niet eens, maar die partij is in dit soort debatten wel ”in the lead”. Daarom schrijf ik die partij ook niet af. Zij zou bij een volgende verkiezing best wel weer eens de grootste kunnen worden.”

De schrijvers Klei en Van Mulligen, die ooit samen in Groningen een ChristenUniejongerenafdeling oprichtten (Klei is nu lid van D66, Van Mulligen, die destijds SP-lid was, is nu CU-lid), vermoeden dat, áls christelijke partijen verdwijnen, de SP het beste in staat zal zijn christelijke waarden in het politieke debat te blijven betrekken. Klei: „Die partij heeft gevoel voor het sociale en immateriële.” Van Mulligen: „Alleen jammer dat zij een heel radicale partij is. Daardoor kan zij, in tegenstelling tot het CDA, in de Nederlandse politiek moeilijk een centrale middenpositie innemen.”