De uitgeverij van de oudste prekenserie legde vorig jaar na ruim honderd jaar het bijltje erbij neer. ”Menigerlei genade” richtte zich op de Gereformeerde Kerken in Nederland. De eerste tijd verscheen de serie wekelijks; de laatste jaren kwam ze elk kwartaal uit, met steeds vijf preken. De abonnees waren vrijwel altijd van gereformeerden huize. „Bijna elke plaatselijke gemeente had vroeger een abonnement en soms zelfs meerdere, en veel particulieren ook. In de toptijd waren er duizenden abonnees”, zegt voormalig redacteur dr. P. Schelling, emeritus predikant van de protestantse gemeente in Monster.

De laatste jaren daalde het abonneeaantal naar ongeveer 650. „De behoefte aan preeklezen nam af doordat het kerkbezoek, het aantal kerkgebouwen en de daarbijbehorende diensten de afgelopen decennia sterk zijn verminderd. Bovendien kiest men in sommige gemeenten ervoor om bij afwezigheid van een predikant de dienst op een andere manier dan met preeklezen in te vullen. Bijvoorbeeld door het houden van een zangdienst, samengesteld en geleid door een aantal gemeenteleden.”

Kerktelefoon

Internet speelt eveneens een belangrijke rol, stelt hij. „Op het web verschijnen wekelijks preken die ergens in het land door predikanten zijn gehouden. Sommige ambtsdragers zoeken op die manier naar een geschikte preek.”

De serie stopte bij de viering van haar honderdste verjaardag, omdat de uitgave ervan niet meer rendabel was. „Het aantal betalende abonnees kon de uitgeefkosten niet meer opbrengen. Dan zou het abonnementsgeld onaanvaardbaar hoog geworden zijn. Stoppen was onvermijdelijk.”

Voor drukkerij Van der Louw uit Berkel en Rodenrijs, uitgever van de serie ”Genade voor genade” met preken van predikanten uit de Gereformeerde Bond in de Protestantse Kerk, is bijna het kritieke punt bereikt. Het aantal abonnees is de achterliggende decennia gedaald tot zo’n 400. „Als het zo doorgaat, is het niet meer kostendekkend de serie voort te zetten en moeten we haar stoppen”, zegt Wim van der Louw.

En dat is volgens hem een realistisch scenario. „Ons abonneebestand vergrijst. Het zijn voornamelijk ouderen die de serie afnemen. De vraag vanuit kerkenraden is minder vanwege bezuinigingen. Nieuwe aanwas komt er niet bij. Jongeren kunnen op elk moment een preek gratis van internet halen. Ik verwacht niet dat de serie nog tien jaar bestaat.”

Nieuwe initiatieven, zoals het aanbieden van digitale preken, hebben weinig zin, vindt Van der Louw. „Dat sluit niet aan bij onze doelgroep. Bovendien is het de vraag of mensen bereid zijn te betalen voor een preek als alles op internet gratis beschikbaar is.”

Ook binnen de Christelijke Gereformeerde Kerken is er aan een prekenserie minder behoefte. Het kerkverband kent sinds 1927 ”Uit de Levensbron”. Het abonneeaantal daarvan is geslonken van 420 in 1985 naar het huidige 275. Particulieren gebruiken de serie minder, omdat zij preken gemakkelijk kunnen kopiëren of via de kerktelefoon of het internet een kerkdienst kunnen beluisteren, zegt Jan Gerrits, secretaris-penningmeester van stichting Uit de Levensbron, die de serie uitgeeft.

Aan stoppen denkt de stichting niet, volgens Gerrits. „Wij zijn financieel gezond. Omdat er nog steeds veel gemeenten vacant zijn, zullen we de prekenserie met de hulp van predikanten onder Gods zegen voortzetten.”

Oudvaders

De verkoop van de prekenserie ”Der vaderen erfenis”, met preken van Nederlandse oudvaders, van de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland (OGGiN) vertoont eveneens „een lichte achteruitgang”, vertelt J. M. Verwijs van het kerkelijk bureau van het kerkverband. De oplage daalde de afgelopen jaren van 1500 naar 1250. „Het is een algemene trend dat prekenseries minder worden verkocht vanwege de ontlezing. Het feit dat de serie niet meer compleet te koop was, speelde de afgelopen jaren ook een rol. Gelukkig is ze nu weer in haar geheel verkrijgbaar.”

Hij verwacht dat de oplage van de serie, die sinds 1996 wordt uitgegeven, de komende jaren gelijk blijft. „Iedere kerkenraad ontvangt elk jaar gratis een nieuw deel, om het lezen van preken van de oudvaders te stimuleren. Ook aanverwante kerkverbanden maken gebruik van preken uit de serie. Binnen ons kerkverband wordt door bijvoorbeeld kerkvisitatoren gewezen op het nut van het lezen van de oudvaders.”

De Confessionele Vereniging en het Confessioneel Gereformeerd Beraad binnen de Protestantse Kerk besloten begin dit jaar hun prekenseries te beëindigen vanuit financiële overwegingen en samen een nieuwe serie op de markt te brengen: ”Stemmen uit de Schrift”. Het gaat om een voortzetting van ”Stemmen uit Jeruzalem”, dat 113 jaar werd uitgegeven, en de uitgave ”Preekschrift” van het Confessioneel Gereformeerd Beraad, dat 15 jaar geleden voor het eerst uitkwam.

De nieuwe serie telt momenteel zo’n 425 abonnees. Redacteur ds. B. H. Weegink hoopt dat dat nog oploopt tot 500. „Met adverteren moet dat lukken. We krijgen veel aanvragen voor proefnummers binnen. Ik zie dat, ondanks de opmars van digitale producten, mensen verlangen naar de rust en het houvast van een papieren editie.”

Afnemers zijn kerkenraden, besturen, verenigingen en particulieren. „Waar ”Menigerlei genade” is weggevallen, blijft ”Stemmen uit de Schrift” over voor de orthodox-protestantse kerkleden. Het uitgeven van een prekenserie zal nooit winstgevend zijn, maar het is zeker haalbaar om met de uitgave van Schriftgetrouwe preken op de markt te blijven”, aldus ds. Weegink.

De Hersteld Hervormde Kerk gaf in 2006 en 2007 vijf delen met preken van eigen predikanten uit. Het voornemen was om daarna een serie over de catechismus het licht te doen zien, maar daarvoor was te weinig belangstelling, zegt voormalig redacteur ds. J. W. van Estrik.

Van kerkenraden komt soms de vraag om nieuwe uitgaven, aldus de predikant. „Het verdient daarom overweging om op zeer beperkte schaal periodiek preken uit te geven in een sobere en goedkope uitgave. Daar is volgens mij best animo voor. Ik heb deze vraag ook bij het breed moderamen van de generale synode voorgelegd.”

Geen zorgen

De belangstelling voor de prekenserie ”Uit den schat des Woords” van de Gereformeerde Gemeenten, uitgegeven door De Banier in Apeldoorn, is stabiel. Het gaat om 500 exemplaren. Het kerkverband heeft een tekort aan predikanten, waardoor er relatief veel leesdiensten worden gehouden. Ambtsdragers gebruiken hiervoor regelmatig preken uit deze serie.

Inmiddels verscheen de 65e editie. „Wij zijn voornemens de serie op dezelfde voet te blijven voortzetten, omdat ze kennelijk in een behoefte voorziet”, aldus W. B. Kranendonk van De Banier.

Abonnees van de Reveilserie ontvangen tien hertaalde preken per jaar van predikanten uit de Nadere Reformatie op A6-formaat. De serie loopt goed, zegt ds. J. van Oostende van het interkerkelijke Smijtegeltfonds, dat de serie sinds 1964 uitgeeft. Het abonneeaantal schommelt de laatste tien jaar zo rond de 3000. „De grondige exegese en de onbevangen omgang met de Schrift van deze oudvaders spreekt mensen blijkbaar aan. Verder denk ik dat de lage prijs, het formaat en het feit dat wij een brede, interkerkelijke stichting zijn verklaren waarom wij het lezersbestand stabiel weten te houden.”

Financieel heeft de stichting geen zorgen. „Bijna elk jaar besteden we een deel van de winst aan buitenlandse lectuurprojecten, zoals de Institutie van Calvijn in het Turks, delen van de Redelijke Godsdienst van Brakel in het Duits en de Bijbelverklaring van Matthew Henry in het Arabisch.

De enige uitgever die zich kan verheugen in een toenemende interesse voor preken is stichting De Tabernakel. De stichting werd in 1998 opgericht en geeft vertaalde preken van puriteinen uit. De preken zijn bedoeld voor persoonlijk gebruik, maar worden ook in leesdiensten gebruikt, met name in de Gereformeerde Gemeenten.

In 2008 telde De Tabernakelserie ruim 1000 abonnees. Inmiddels krijgen zo’n 1350 personen vijf of tien preken per jaar toegestuurd. Doordat de stichting de afgelopen jaren meer aan public relations deed, nam het aantal toe. Wim Hasselman, interim-voorzitter van De Tabernakel: „De puriteinen staan in toenemende belangstelling. Een opmerkelijk feit is dat ik de afgelopen jaren van een aantal CSFR-disputen hoorde dat het puritanisme als jaarthema werd gekozen. Ik denk dat hierdoor belangstelling voor de bronnen ontstaat. Wij proberen deze bronnen toegankelijk te maken in hedendaags Nederlands.”

Prekenseries op een rij

Genade voor genade (Gereformeerde Bond)

sinds: 1926

aantal abonnees: 400

frequentie: twee preken per maand

abonnementsprijs: 25 euro per jaar

Uit de Levensbron (Christelijke Gereformeerde Kerken)

sinds: 1927

aantal abonnees: 275

frequentie: tien keer per jaar vier preken

abonnementsprijs: 38,50 per jaar

Uit den schat des Woords (Gereformeerde Gemeenten)

sinds: 1949

oplage: 500 stuks per jaar

frequentie: twaalf preken per jaar

prijs: 23,95 euro per deel

Der vaderen erfenis (Oud Gereformeerde Gemeenten)

sinds: 1996

oplage: 1250

frequentie: zes preken per jaar

prijs: 11,90 per deel

Stemmen uit de Schrift (Confessionele Vereniging en Confessioneel Gereformeerd Beraad)

sinds: 2014

aantal abonnees: 425

frequentie: twee preken per maand

abonnementsprijs: 20 euro per jaar

Reveilserie (stichting Smijtegeltfonds)

sinds: 1964

aantal abonnees: 3000

frequentie: tien preken per jaar

abonnementsprijs: 9 euro per jaar

Preken van puriteinen (stichting De Tabernakel)

sinds: 1998

aantal abonnees: 1350
frequentie: vijf of tien preken per jaar

abonnementsprijs: 17,50 euro voor 10 preken, 10 euro voor 5 preken.