Dat stelde dr. Rebecca Giselbrecht op een driedaags internationaal congres aan de universiteit van Zürich dat vrijdag werd afgesloten. Tijdens de conferentie, die plaatshad in het kader van Refo500, bespraken academici en vertegenwoordigers van kerken de rol van vrouwen in de Zwitserse Reformatiegeschiedenis en de vraag hoe zij vandaag een stem kunnen krijgen.

Zingen

Elsie McKee (Princeton) karakteriseerde in haar lezing Matthäus en Katharina Schütz-Zell als een van de opvallendste echtparen uit de vroege Reformatietijd, vooral vanwege hun gemeenschappelijk geloof. „Houd niet op met zingen”, sprak de stervende reformator Matthäus Zell tegen zijn vrouw. Hij bedoelde daarmee dat ze openlijk over haar geloof zou spreken.

En daarvoor heeft Katharina haar stem op allerlei manieren gebruikt, aldus McKee. Bij de begrafenis van haar man hield deze lekentheologe een preek, iets wat haar de nodige kritiek opleverde: dat was ongewoon voor vrouwen. „Maar”, zei Katharina, „ik wil geen apostel zijn. Slechts een navolger van Maria Magdalena.”

Celibaat

Tijdens de conferentie werd de vraag gesteld wat de Reformatie vrouwen gebracht heeft, naast de veranderingen op theologisch en religieus gebied. Volgens Isabel Graesslé, directeur van het Reformatie­museum in Genève, had de kerkhervorming grote gevolgen voor vrouwen, bijvoorbeeld door het opheffen van het celibaat, de sluiting van kloosters en de centralisatie van sociale voorzieningen.

Of de Reformatie vrouwen veel heeft opgeleverd, durft Graesslé niet te zeggen. Dat komt doordat er, met enkele uitzonderingen, maar weinig teksten van Zwitserse vrouwen bekend zijn.

Susan Karant-Nun van de universiteit van Arizona toonde zich sceptisch over de ruimte die vrouwen in de zestiende eeuw kregen. Zij werden getolereerd, maar ook „begrensd” door de kerk. Wel kwam er meer waardering voor vrouwen. Volgens haar bleef de inbreng voor vrouwen in de Reformatietijd meestal verborgen en was er voor hen vooral sprake van een „belofte van een betere toekomst.”

Briefwisseling

Verschillende referenten gaven aan dat het noodzakelijk is om naar de vrouwen zelf te luisteren en verder onderzoek te doen. De stem van Zwitserse vrouwen was er wel degelijk, maar is –door gebrek aan belangstelling?– lange tijd niet gehoord.

Een van de vrouwen die lang onbekend bleven in de Zwitserse Reformatiegeschiedenis is Anna Alexandria zu Rappoltstein. Zij voerde een briefwisseling met de in Zürich werkzame reformator Heinrich Bullinger. Daaruit bleek niet alleen gelijkwaardigheid tussen beiden, maar ook dat Anna een zelfbewuste, vrome en Bijbelvaste vrouw was die zich ontpopte tot pastor van de reformator.

Ook de laatste abdis van het beroemde Fraumünsterklooster in Zürich, Katharina von Zimmern, hoort in dit rijtje. Zij maakte zelfstandig de keuze om tot de Reformatie over te gaan en gaf vervolgens het klooster aan de staat. En zo zijn er vele Zwitserse vrouwen te noemen die de sprekers van de conferentie graag een stem willen geven.

Geroepen

Dé vrouw bestaat niet. Dat was in de zestiende eeuw ook al zo. Wat de Reformatie vrouwen van die tijd op gebied van het geloven heeft gebracht, zal daarom van vrouw tot vrouw verschillen. Wel is deze week in Zürich duidelijk geworden dat vrouwen in Zwitser­land ook in die tijd in staat waren hun geloof vorm te geven in gezin, kerk en maatschappij, zelfstandig beslissingen te nemen en dat zij zich door God geroepen wisten tot hun taak.