Iepen langs de Amsterdamse grachten, Wilhelminabeuken in het plantsoen: bomen zijn in een stad beeldbepalend. En ze hebben juist daar ook nog eens een positief effect op de volksgezondheid. Ze zuiveren de lucht en zorgen voor schaduw en verkoeling.

Volgens recent onderzoek van het Amerikaanse Agentschap voor Bosbeheer zouden er zonder bomen in de VS jaarlijks 850 extra sterfgevallen en 670.000 extra incidenten met ademhalingsproblemen zijn. Bomen filteren namelijk vier schadelijke stoffen uit de lucht: stikstofoxide, ozon, zwaveloxide en fijnstof.

De invloed van een boom op de luchtvervuiling is relatief beperkt. Volgens het Amerikaanse onderzoek verbetert de luchtkwaliteit door de aanwezigheid van een boom gemiddeld met minder dan 1 procent. Toch hebben bomen een meetbare invloed op de volksgezondheid. Het agentschap becijfert dat dit in Amerika jaarlijks een besparing van 7 miljard dollar (ruim 5 miljard euro) op de gezondheidskosten oplevert. Het gezondheidseffect van bomen is in de stad –veel luchtvervuiling en veel mensen– het grootst.

Fijnstoffilterfunctie

Bomen in de openbare ruimte zijn dus niet alleen een kostenpost –bijvoorbeeld omdat ze eens in de zoveel tijd gesnoeid moeten worden– ze leveren ook geld op. Al is het nog niet zo eenvoudig om te bepalen hoeveel. Het Nederlandse kenniscentrum Triple E becijferde de opbrengst voor bomen die op een punt staan waar sprake is van veel vervuiling –langs een drukke weg, bijvoorbeeld– op 41 euro per jaar. Dit vooral vanwege de fijnstoffilterfunctie (40 euro). Het wegfilteren van stikstofoxide en zwaveloxide is goed voor nog eens een euro. Het vastleggen van broeikasgas zou jaarlijks 0,18 euro opleveren. Triple E schat dat het onderhoud van een gezonde stadsboom jaarlijks 5 euro kost.

Straling

Bomen hebben ook een gezondheidseffect doordat ze voor verkoeling zorgen. Warmte kan leiden tot lichamelijke klachten. Tijdens een hittegolf stijgt het sterftecijfer.

Onderzoekster Wiebke Klemm vertelde onlangs in Trouw hoe ze voor haar promotie­studie, die ze volgend jaar hoopt af te ronden, met een meetstation door Nederlandse steden fietste om te bepalen hoe groot het verkoelende effect van bomen is. In straten met grote kronen blijkt de stralingstemperatuur 4 graden lager te zijn dan in straten zonder groen. Onder een boom is het zo 10 tot 15 graden koeler dan in de zon. Daarom zijn op een hete dag in het stadspark de bankjes onder de kastanje altijd bezet.

In een stad is het bij zonnig weer sowieso warmer dan op het platteland. Het temperatuurverschil kan oplopen tot wel 5 graden, toonde onderzoeker Gert-Jan Steeneveld van Wageningen Universiteit in 2012 aan. Dit wordt wel het hitte-eilandeffect genoemd. Het wordt onder andere veroorzaakt doordat stenen en asfalt warmte opnemen en, door gebrek aan groen en water, weinig verdampen.

Tien airco’s

Door 1 procent meer groen in een stad neemt het hitte-eilandeffect met 0,06 graad af, ontdekte Steeneveld. Bomen zijn het meest effectief tegen hitte. Door de verdamping via hun bladeren hebben ze ook bij aanhoudende warmte een verkoelend effect. Steeneveld berekende dat een boom op een warme dag het koelvermogen van tien airco’s heeft.

Op een warme dag is gras in eerste instantie verkoelender dan bos. Maar als de hitte aanhoudt, droogt een gazon snel uit.

Acacia’s

Bomen moeten het door de economische crisis verloederde centrum van de Griekse stad Athene nieuw leven in gaan blazen. Het Nederlandse bureau Okra bedacht een plan met onder andere een schaduwrijk voetgangersgebied met platanen en acacia’s. In combinatie met waterpartijen moet dat zorgen voor een temperatuurverlaging van een paar graden. Onderdeel van het plan is de aanleg van bassins voor de opvang van winterregen, om de bomen ’s zomers van water te kunnen voorzien. Want een stad is voor een boom niet ideaal: weinig ruimte om te wortelen, risico van verdroging.