Wat nieuwsgierig tuurt een oude Harderwijker door de tralies van een hek naar een vreemd apparaat midden op een kale vlakte. Waar enkele maanden geleden nog een groot aantal hoge fabrieken de skyline van Harderwijk bepaalde, staan nu alleen nog de historische molen en enkele kleinere gebouwen overeind aan de randen van waar het Waterfront moet verrijzen. In het midden van het 18 hectare grote terrein staat een uitvinding van Boskalis. Een grote gele machine met een vreemde stofzuigerslang aan de voorkant. De koninklijke baggeraar en grondverzetter is trots op dit stukje Nederlandse inventiviteit.

„We kunnen op innovatieve manier het gebied saneren”, zegt Kees de Boer, projectmanager Waterfront voor Boskalis. „We passen de techniek van Beau Dredge toe. Dat houdt in dat we op 7 meter diepte uit de schone leeflagen zand gaan weghalen. Boven op die vervuiling storten we vervolgens het zand en het asbest komt ongeveer 2 meter lager onder een schone laag te liggen.”

Complexe situatie

De asbestvervuiling was twintig jaar geleden een van de directe aanleidingen voor de gemeente Harderwijk om het project Waterfront in gang te zetten. Op de plaats waar tot voor kort indus­trie de boventoon voerde, moet een luxe woonwijk verrijzen. Een ambitieus plan dat jarenlang werd bestempeld als „een maatje te groot voor Harderwijk.” Maar de financiële tegenslagen, de val van een wethouder door het dossier én de scepsis van veel bewoners werden gepareerd door een flinke dosis doorzettingsvermogen van de gemeente en de ontwikkelaars. Daarbij schoof de provincie Gelderland nog een zak geld richting Harderwijk.

„Die vervuiling moet weg”, zegt Frank Brouwer, directeur van Projectbureau Waterfront. „Dat was het uitgangspunt van waaruit alle plannen zijn ontwikkeld. Het is een heel complexe situatie. Alle bedrijven die in het havengebied zaten, moesten worden uitgekocht en een alternatief krijgen. Daarbij is direct de boulevard van Harderwijk bij het project betrokken. Ook die wordt totaal vernieuwd.”

Het resulteerde in een plan met een enorme opwaardering van het gebied rond het Dolfinarium, de aanleg van een nieuw indus­trieterrein en de bouw van een nieuwe woonwijk met 1400 woningen. De gemeente hoopt dat die woningen uiteindelijk genoeg geld in het laatje zullen brengen om de kosten van de bodemsanering en de ontwikkeling van het gebied te kunnen dekken.

Het Harderwijkse asbestprobleem ontstond bijna tachtig jaar geleden toen Asbestona een asbestverwerkende fabriek bouwde in het havengebied van het Veluwse visserstadje. De visserij lag op haar gat door de aanleg van de Afsluitdijk en de fabriek bood een welkom alternatief voor de werkloze vissers. Daarbij stapten veel vissers over op het houden van eenden in de buitengebieden rond Harderwijk en Ermelo. Voor de eendenschuren werden de goedkope asbestplaten gebruikt. Daarnaast konden boeren en overheden gratis resten asbest halen bij de fabriek om wegen mee te verharden. Het intensieve gebruik van de slijtvaste en onbrandbare vezels leidde tot een enorme vervuiling op verschillende plekken op Harderwijks grondgebied.

De provincie Gelderland heeft inmiddels alle wegen waar asbest als verharding was gebruikt afgegraven en grond is afgevoerd en verwerkt. Ook in het ‘eendengebied’ tussen Harderwijk en Hierden hebben al grootscheepse saneringen plaats gevonden. Het wegwerken van het asbest in het oude havengebied is de laatste stap. En die vervuiling is enorm. Asbestona loosde het afvalwater dat gebruikt werd voor de fabricage van de asbestplaten namelijk op vloeivelden rond de fabriek. In dat water zaten grote hoeveelheden vezels die in de grond terechtkwamen. „Dat vervuilde pakket is gemiddeld 2 meter dik”, vertelt Kees de Boer van Boskalis. „Op sommige plekken 3 meter. We gaan nu zand van 7 meter diepte omhooghalen. We weten zeker dat daar geen vervuiling in zit.”

Dat zand vormde eeuwen geleden de stranden van de Zuiderzee bij Harderwijk. Dat strandzand komt nu weer boven. „De leeflaag op de vervuiling wordt 2 tot 2,5 meter dik”, legt De Boer uit. „Op de vervuiling wordt ook nog een signaaldoek gelegd. Als je dus dieper dan 2 meter gaat graven, kom je dat doek tegen als waarschuwing.”

Ongevaarlijk

Volgens Frank Brouwer van het projectbureau is het een zeer veilige methode. „Er waren verschillende opties voor het opruimen van het asbest. Afgraven en afvoeren had ook gekund, maar dat was niet alleen enorm duur, het levert ook meer gevaar op voor de volksgezondheid. Je gaat dan vervuilde grond opgraven en verhoogt het risico dat er asbest vrijkomt. We laten de hele vervuilde laag nu eigenlijk ongemoeid en het komt onder de grondwaterspiegel te liggen. Wanneer asbest vastgezet wordt in water, is het absoluut ongevaarlijk.”

„Asbest is immobiel”, benadrukt De Boer. „Anders dan met chemische stoffen gaat het nergens heen. Het wordt alleen gevaarlijk wanneer je er in gaat graven en er stofdeeltjes vrijkomen. Tijdens de sloopwerkzaamheden hebben we op sommige plekken asbest gevonden. Door veel water te sproeien hebben we dat nat gehouden en daarna kunnen opruimen.”

Dunnere laag

Toch was het havengebied niet de enige plek waar Asbestona vloeivelden voor het afvalwater had. De Harderwijkse Zeebuurt is boven op die vloeivelden gebouwd in een tijd dat de gevaren van asbest nog niet werden onderkend. Dat asbest ligt onder een veel dunnere leeflaag en het is ook onduidelijk waar 
precies de vervuiling zit. Voorlopig wordt daar nog niets aan gedaan.

Boskalis hoopt na de zomer te kunnen beginnen met de sanering. „We zijn nu bezig om de machine in te regelen”, zegt De Boer. „Dat kost wat tijd. Daarna zijn we ongeveer een jaar bezig met de werkzaamheden. Het gaat om ongeveer 8 van de 18 hectare waar we een schone leeflaag aan zullen brengen.”