Begin juni meldde zich bij prof. Bogdan Chazan, directeur van het Heilige Familie Ziekenhuis in Warschau, een vrouw in de 25e week van haar zwangerschap. Ze vroeg toestemming voor de abortus van haar foetus, bij wie ernstig hersenletsel was vastgesteld. Chazan weigerde, omdat hij het niet in overeenstemming kon brengen met zijn geloofsovertuiging.

Dat heeft hij geweten. De vrouw stapte naar de media, waarna er een storm van kritiek op zijn handelwijze losbarstte. Zelfs de Poolse premier, Donald Tusk, bemoeide zich ermee. „Ongeacht wat zijn geweten hem vertelt, moet de arts handelen naar de wet”, reageerde hij.

Hoewel abortus in het vanouds sterk rooms-katholieke Polen in principe is verboden, gelden er enkele uitzonderingen. Zo is de ingreep toegestaan wanneer er sprake was van verkrachting, het leven van de moeder in gevaar is of als er ernstig letsel bij de foetus is geconstateerd. Dit laatste was het geval bij de vrouw die Chazan benaderde.

Voor de rooms-katholieke Chazan is echter geen enkele abortus bespreekbaar. Hij behoort tot een groep van 3000 Poolse medici die een ”verklaring van geloof” hebben getekend, waarin ze onder meer aangeven dat ze om religieuze redenen niet willen meewerken aan abortus en euthanasie. De vraag is nu hoeveel ruimte er nog is voor deze gewetensbezwaarde artsen.

Weinig, zo lijkt het. Kort na de uitspraken van Tusk zegde Chazan aan deze krant een interview toe, maar hij liet later weten uitgeput te zijn. Hij was zeer ontdaan door de reuring die er rond zijn persoon was ontstaan. Tegelijk zei hij op een later moment wel te willen ingaan op schriftelijk gestelde vragen. „Het luistert in de antwoorden zeer nauw”, motiveerde hij.

Was u verbaasd over de commotie die ontstond na uw weigering een abortus uit te voeren?

„Ja, dat was ik. Sommige aanvallen waren –en zijn nog steeds– absurd in hun felheid. Soms zijn ze ook ronduit bespottelijk, zoals het verwijt dat een heilig respect voor het menselijk lichaam ook tot verwerping van een keizersnede zou moeten leiden. Het lijkt erop dat de hetze is georkestreerd om te bewerkstelligen dat alle gynaecologen abortussen moeten uitvoeren. Ik vind het echter onverteerbaar dat artsen wier roeping en missie het is om het menselijk leven te beschermen, gedwongen worden om onschuldige kinderen te doden. Ik zou denken dat er daarvoor nieuwe specialisten nodig zijn: thanatologen.” (Thanatos is het Griekse woord voor dood, MW.)

Persbureaus spraken in de berichtgeving rond uw zaak van een „zeer omstreden verklaring van geloof.” Heeft u vaker problemen gehad met uw ondertekening van de verklaring of weet u van moeilijkheden bij andere artsen?

„Vooroordelen en zelfs regelrechte agressie tegen de verklaring bestonden al wel langer, maar kwamen vooral uit antiklerikale kringen. Twaalf jaar geleden heb ik wel eens serieuze problemen gehad met mijn opvattingen. Ik werd toen plotseling ontheven uit mijn functies als nationaal adviseur voor gynaecologie en verloskunde en als hoofd van het Instituut voor Moeder en Kind. Inmiddels wordt aan artsen die dergelijke posities ambiëren vooraf gevraagd of ze de verklaring van geloof hebben ondertekend. Als het antwoord bevestigend is, vallen ze direct af.”

Wat is uw motivatie geweest om de verklaring te ondertekenen?

„Ik wil daarmee mijn geloof publiekelijk belijden en solidariteit tonen met degenen die er hetzelfde over denken. Geloof is geen privéaangelegenheid die alleen in de kerk beleden mag worden. Daarnaast vind ik het belangrijk, in lijn met het christelijke principe van broederlijke liefde, om aan te geven dat ik iedereen wil dienen, ongeacht economische status of opvattingen.”

De Poolse abortuswetgeving geldt als tamelijk streng omdat ze abortus enkel in enkele specifieke omstandigheden toestaat. Kunt u zich situaties voorstellen dat u abortus wel geoorloofd acht?

„Vanuit het perspectief van de geaborteerde kinderen is onze abortuswet absoluut niet gunstig. Jaarlijks worden hier in Polen bijna 1000 kinderen geaborteerd, voornamelijk omdat ze ziek of gehandicapt zijn. De Poolse grondwet garandeert de bescherming van menselijk leven, dat elders in het wetboek gedefinieerd wordt als beginnend bij de conceptie. Het feit dat kinderen worden vermoord is dus tegen bepalingen in onze wet. Een onbegrijpelijke consequentie van de abortuspraktijk is bovendien dat gynaecologen er nog twee professies bijkrijgen: namelijk die van rechter en beul.”

De verklaring is ondertekend door 3000 van de 160.000 Poolse artsen. Onder de laatste groep zullen ongetwijfeld nog veel meer christenen zijn. Kunt u zich voorstellen dat die andere beslissingen nemen?

„De angst voor de consequenties is enorm en overweldigend: voor onszelf, onze familie en toekomst. Die vrees vormt een inbreuk op onze menselijke waardigheid. Toch is dit een gebruikelijke reactie onder studenten en artsen. Ik noem dat pure terreur. Ik herinner me heel goed dergelijke affaires ten tijde van het communisme.”

Premier Tusk vindt dat artsen aan de wet gebonden zijn, ongeacht hun geweten. Wat vindt u van die redenering?

„Er zijn situaties waarin er een conflict bestaat tussen wet en geweten, ethiek en plicht. In dergelijke situaties prevaleren de ethische regels. Het is niet moeilijk om historische situaties te bedenken waarin democratisch gefundeerde wetgeving de oorzaak van veel onheil was en zelfs de dood van miljoenen mensen tot gevolg had. Het is dan ook beter om ons te laten leiden door het natuurrecht, dat diep verankerd is in het geweten van volken, overal op aarde. Volgens dit besef is het doden van mensen een kwaad.”

Voelt u zich gesteund in uw strijd?

„Ik voel me gesteund, hoewel misschien niet altijd direct. Het helpt me in een tijd van media-aanvallen, manipulatie en voortdurende laster. Het zou moeilijk zijn om deze moeilijke omstandigheden zonder dergelijke hulp te moeten doorstaan. Heel ontroerend voor mij is het om steun te ervaren van mijn patiënten en hun families.”

Wat is uw verwachting voor Poolse artsen „die het primaat van Gods wet over menselijke wetgeving” willen erkennen, zoals de verklaring stelt?

„Ik ben er zeker van dat de waarheid zal overwinnen. Nog niet zo lang geleden lag er in het parlement een plan voor om abortus geheel te verbieden, al is dat niet aangenomen. Er leeft sterk verzet tegen eugenetische abortus (abortus die de verbetering van de genetische samenstelling van de bevolking beoogt, MW). Ik denk dat enkele simpele aanpassingen in de bestaande richtlijnen genoeg zijn om zowel aan de wetgeving als aan de ethiek recht te doen. Rooms-katholieke artsen willen niemand kwaad doen, integendeel.”

Ten tijde van het communisme was abortus in Polen volledig geoorloofd. Hoe was het om toen arts te zijn als christen?

„In de tijd van het communisme waren er minder dokters die een abortus weigerden uit te voeren dan nu. Zij werden zwaar vervolgd. Ik herinner me dat nog goed. De huidige tijd begint daar echter weer steeds meer op te lijken, hoewel de wetten en het politieke systeem zeer verschillend zijn.

Ons land vierde onlangs dat er 25 jaar geleden voor het eerst vrije verkiezingen waren. Die gaven ons de vrijheid terug. Het is verdrietig om te constateren dat de vrijheid ons op veel gebieden echter nog steeds wordt ontzegd. Tolerantie geldt nog altijd enkel degenen die ‘correct’ kunnen denken.”

Rooms-Katholieke Kerk en abortus

De Rooms-Katholieke Kerk is tegen alle vormen van abortus. Ook in veel vanouds sterk rooms-katholieke landen, zoals Polen, is er momenteel ruimte voor abortus onder bepaalde voorwaarden, maar de kerk blijft zich daartegen verzetten. „Het menselijk leven moet volstrekt geëerbiedigd en beschermd worden vanaf het moment van de conceptie”, stelt de Catechismus van de Rooms-Katholieke Kerk. Als een kindje eenmaal verwekt is, heeft het volgens de kerk een onsterfelijke ziel. Ook bij verkrachting of incest is de kerk daarom tegen abortus.

De catechismus fundeert zijn afwijzing op het vijfde gebod en op passages uit Jeremia 1:5 („Eer Ik u in moeders buik formeerde, heb Ik u gekend, en eer gij uit de baarmoeder voortkwaamt, heb Ik u geheiligd”) en Psalm 139. De catechismus stelt: „Vanaf de eerste eeuw heeft de Kerk voorgehouden dat elke opzettelijke abortus (”abortus provocatus”) een moreel kwaad is. Dit onderricht is nooit veranderd. Het blijft een vaste leer.”

Formele medewerking aan abortus geldt in de Rooms-Katholieke Kerk als een zware zonde die moet worden bestraft met excommunicatie.