Dat er banen in de zorg verloren zouden gaan, was al duidelijk toen VVD en PvdA de WMO 2015 aankondigden in het regeerakkoord. Mantelzorgers en vrijwilligers moeten de taken van huishoudelijke hulp overnemen. Voor ouderen komt er thuisverpleging, zodat er minder verpleeghuizen en verpleegkundigen nodig zijn.

Volgens de eerste prognose die staatssecretaris Van Rijn (VWS) liet opstellen, moeten 36.000 medewerkers, fulltimers plus parttimers, in de langdurige zorg volgend jaar rekening houden met ontslag. Omgerekend zou het gaan om 22.000 fulltimearbeidsplaatsen, de werkgelegenheid voor de alfahulpen (zzp’ers) in de thuiszorg niet meegerekend.

Nadat hij in april een akkoord sloot met onder meer CU en SGP schatte Van Rijn het aantal banen dat verdwijnt nog op 16.000, zei hij vorige maand. „Erg rooskleurig”, reageert hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen van Tilburg University. „Alleen al de zorgwerkgevers in Noord-Brabant verwachten dit aantal arbeidsplaatsen te moeten schrappen.”

In 2007 becijferde het ministerie van VWS dat er tot 2020 een half miljoen extra mensen nodig zouden zijn in de zorg, onder andere door de vergrijzing. Wilthagen: „Nu praten we over het vervallen van 27.000 arbeidsplaatsen in de hele sector. Zo’n abrupte omslag moet je goed managen, zeker omdat het in ons verkokerde zorglandschap lastig overleggen is over het voorkomen van massa-ontslagen. Er is echter nauwelijks regie. Slechts in een aantal regio’s is tussen gemeenten, werkgevers en vakbonden spontaan een goede overlegstructuur ontstaan.”

Het masterplan van Van Rijn en minister Asscher (Sociale Zaken) om gedwongen ontslagen in de zorg tegen te gaan, overtuigt Wilthagen niet. „De zorgsector en het kabinet leggen elk 100 miljoen euro op tafel voor zogeheten sectorplannen, zoals banenpools, flexpools en van-werk-naar-werkbegeleidingstrajecten. Eigenlijk zegt het kabinet dus tegen de sector: Als jullie met goede ideeën komen en een zak geld meebrengen leggen wij er een bedrag bij. Dat is geen masterplan en het initiatief komt ook veel te laat. Sectoren die in korte tijd duizenden zorgmedewerkers kunnen herplaatsen, zijn er niet.

Bovendien, Van Rijn verwachtte ontslagen vanaf 2015, maar de stroom komt nu al op gang. Vakbonden benadrukken dat er ook voorbarige ontslagen bij zitten van instellingen die de wet gebruiken om schoon schip te maken. Dat valt niet uit te sluiten, en Van Rijn kan daar weinig tegen doen. Zijn 16.000 zijn volgens werkgeversorganisatie Actiz nu al in beeld. Of het nu huishoudelijke hulpen zijn of teamassistenten, het betreft vrijwel allemaal vrouwen met een groot zorghart die wellicht voorgoed uit de zorg verdwijnen. Maar door ouderen straks aan huis te gaan verzorgen, zoals het kabinet wil, maak je de zorg wel arbeidsintensiever. Dus wie weet hoe snel deze mensen weer nodig zijn. En binnen een jaar 16.000 zorgbanen minder betekent evengoed een slordig geregisseerd massa-ontslag. Ik vind dat het beleid daarmee hoe dan ook onverantwoord is.”