Reclasseringswerker Ewoud Altena krijgt een warme begroeting van Cabdow, een Somaliër in T-shirt en joggingbroek. De gordijnen van zijn appartement zijn half gesloten, als willen ze de rooklucht binnensluiten. Voor hem op tafel ligt een pakje sigaretten. Tegeltjeswijsheden sieren de kast: ”Home sweet home” en ”Weet wat je zegt, maar zeg niet alles wat je weet”.

In de hoek van de kamer staat een kastje dat in verbinding staat met de enkelband die Cabdow draagt en met de meldkamer. In de jaren negentig ontvluchtte hij het oorlogsgeweld in zijn geboorteland. De jongeman heeft vijftien maanden in de cel gezeten voor verboden wapenbezit en mensenhandel. Zijn straf loopt nog, maar met een enkelband, verplicht wekelijks contact met de reclassering én een verplichte dagbesteding heeft hij meer vrijheden dan in de gevangenis.

Altena vraagt hoe het op zijn werk gaat. „Het is af en toe wel zwaar”, vindt Cabdow, die 28 uur per week bij een klussenbedrijf werkt dat mensen die in geldnood zitten te hulp schiet. „Tegels leggen, bestraten, verhuizen. Dat is niet altijd makkelijk.”

De gedetineerde doet het prima. De dag dat zijn enkelband eraf mag, komt snel dichterbij. Hij trekt de pijp van zijn joggingbroek iets omhoog om het apparaatje te tonen. „Met zo’n ding krijg je al snel een stempel opgedrukt door mensen. Een werkgever ziet me al aankomen. Zolang ik onder toezicht sta van de reclassering moet ik hem melden dat ik een enkelband draag.”

Oud gedrag

Is Cabdow niet bang dat hij met meer vrijheden uiteindelijk tóch terugvalt in oud gedrag? „Soms bellen voormalige vrienden me. Als ik ze niet wil spreken, druk ik ze weg. Af en toe loop ik ze op straat tegen het lijf. Ik groet ze kort en loop dan weer verder. Het locatiegebod helpt me te voorkomen dat ik weer nachten lang bij vrienden bivakkeer. Fouten mag ik niet meer maken en ik moet me aan de regels van de reclassering houden. Terug naar de gevangenis wil ik niet. Daar had ik vrijheid noch privacy.”

Hoewel de jonge Somaliër veel contact heeft met de reclassering én een enkelband draagt, heeft hij niet het gevoel dat hij de hele dag wordt gevolgd. „De reclassering zag ik in eerste instantie als hinderlijke volger. Iemand als Ewoud controleert me weliswaar streng, maar anderzijds helpt hij me met allerlei dingen enorm.”

Altena vraagt hoe het staat met de financiën. „Mag ik je papieren even zien?” Cabdow loopt naar zijn slaapkamer en keert even later met een stapel paperassen terug. Hij heeft schulden, waaronder achterstallige huur, maar volgens Altena is de schuld te overzien. De jonge Somaliër heeft goede betalingsregelingen kunnen treffen. „Ik los ze snel af”, zegt hij niet zonder trots.

„Let erop dat je op tijd betaalt”, waarschuwt Altena. „Als je één termijn vergeet, vervalt de complete regeling.” Met een ferme handdruk neemt hij afscheid. „Tot de volgende keer.”

Losse handjes

Elders in de stad woont Semih, een man van middelbare leeftijd die in de jaren tachtig als gastarbeider vanuit Turkije naar Nederland kwam. Losse handjes kwamen hem op een maandenlange veroordeling voor huiselijk geweld te staan. Bovendien moet hij zijn vrouw een schadevergoeding van 1200 euro betalen. Een enkelband moet voorkomen dat Semih in de buurt van zijn partner of kinderen komt.

Gastvrijheid kan de breedgeschouderde man –gestoken in een jas en slippers aan zijn voeten– niet worden ontzegd. Hij biedt zijn gasten koffie aan en een plek op de enige bank in het vertrek. Zelf gebruikt hij een vermolmde stoel als zitplaats en steekt een sigaret op.

Semih is net terug uit het ziekenhuis. Zijn vader ligt op sterven. „De medische uitslag van mezelf heb ik nog niet gehad”, zegt hij terwijl hij zijn sokken uittrekt om de lelijke wonden op zijn voeten te laten zien. „Verder ben ik erg benauwd. Ik moet van de dokter minder roken, maar ik vind het lastig. Ik heb veel stress door de scheiding van mijn vrouw en doordat ik mijn kinderen al twee jaar niet heb gezien.”

Verwesterd

Semih kijkt heel anders tegen zijn veroordeling voor huiselijk geweld aan dan de rechter. „Ik heb niets gedaan. Het was een huiselijk probleem. We waren zesentwintig jaar getrouwd. Destijds heb ik mijn vrouw vanuit Turkije naar Nederland gehaald. Ze is beïnvloed door de cultuur hier en sterk verwesterd.”

Door een arbeidsongeval is de Turkse immigrant afgekeurd. Hij leeft van een uitkering en heeft flinke schulden. „Maar ik ben vastbesloten alles af te betalen.”

Altena zegt dat Semih’s schulden eigenlijk te hoog zijn. „Hij moet voortdurend het ene gat met het andere dichten. Eisers willen veel hogere bedragen dan hij eigenlijk kan dragen. Dat levert hem veel stress op. Voor schuldsanering komt hij pas in aanmerking als hij de 1200 euro schadevergoeding heeft betaald.”

De situatie van Semih is zorgelijk. In hoger beroep heeft hij er nog eens honderd dagen celstraf bij gekregen. Mogelijk moet hij die nog uitzitten. „Als ik weer naar de gevangenis moet raak ik alles kwijt, ook mijn woning. Dan kan ik weer van voren af aan beginnen. Maar ik wil verder met mijn leven.”

Altena sust de boel. „De advocaat heeft intussen een gratieverzoek ingediend. Het voorstel van de advocaat en reclassering is –gezien de huidige situatie– om de honderd dagen om te zetten in een werkstraf. Die taakstraf kan hij uitvoeren met behoud van zijn woning en zodoende kan hij ook de afbetalingsregelingen nakomen.”

Semih zucht eens diep, kijkt naar beneden en friemelt aan zijn enkelband. „Het apparaat is stigmatiserend. Mensen die me op straat zien, praten erover. Bij zomerse warmte wil ik graag een korte broek aan, maar het bandje belemmert me. Zwemmen is er niet bij, want ik schaam me met zo’n ding.”

Uit zijn binnenzak tovert hij een stapel papieren. Brieven van deurwaarders, rekeningen en boetes. „Ik zie dat je overal stapels papieren hebt liggen of ze in je zak draagt. Het is belangrijk dat je ze netjes ordent en je houdt aan betalingsregelingen”, waarschuwt Altena.

Semih mompelt dat het goedkomt. Met de belofte dat hij vanmiddag nog een verschuldigd bedrag zal overmaken, gaan de twee uit elkaar.

Bang

Semih wil graag dat het locatieverbod voortijdig wordt beëindigd. De duur van het verbod –twee jaar– is opgenomen in zijn vonnis en staat gelijk aan de periode van toezicht. Altena: „We moeten steeds goed bekijken wat het nut en de noodzaak zijn van het doorzetten van het locatieverbod. Als de noodzaak ervan verdwijnt, kan de reclassering overleggen met de opdrachtgever of het verbod voortijdig kan worden beëindigd.”

Semih ontkent dat hij schuldig is en dat maakt de situatie lastig. „Voor de reclassering echter is de veroordeling altijd het uitgangspunt. Recent heb ik gesproken met de wijkagent. Die zegt dat Semih’s vrouw en kinderen nog steeds erg bang zijn voor hem.”

De namen van Cabdow en Semih zijn vanwege de privacy gefingeerd.

Reclassering Nederland houdt onder meer toezicht op verdachten en daders. Ze controleert of een ondertoezichtgestelde zich houdt aan de bijzondere voorwaarden die zijn opgelegd door het openbaar ministerie of de rechtbank. Ze begeleidt (ex-)delinquenten om gedrag te veranderen en een terugval in de criminaliteit te voorkomen.

De reclassering adviseert het openbaar ministerie, de rechter of het gevangeniswezen of iemand in aanmerking komt voor gefaseerde terugkeer uit detentie. Door de elektronische enkelband is het mogelijk om te kijken of de drager ervan zich houdt aan de vrijheidsbeperkende voorwaarden. Bij een locatiegebod moet iemand op vastgestelde tijden op een bepaalde plek zijn, zoals zijn woning. De enkelband werkt via radiofrequentie. Daarnaast is er een enkelband met gps. Die is bedoeld voor mensen met een locatieverbod en -gebod, een combinatie ervan of meerdere locatiegeboden. Met een locatieverbod mag de ondertoezichtgestelde niet op een bepaalde plek komen. Meestal ter bescherming van een slachtoffer. Komt iemand tóch op een verboden plek, dan komt de politie direct in actie.

Bekend voorbeeld is Volkert van der G., de moordenaar van Pim Fortuyn. Hij heeft bij zijn voorwaardelijke vrijlating begin deze maand een locatieverbod gekregen voor Hilversum, Den Haag en Rotterdam, alle drie plaatsen waar de aanwezigheid van Van der G. tot grote beroering kan leiden.

Stok achter de deur

Niet altijd houdt de drager van een elektronische enkelband zich aan de regels. Zo maakte reclasseringswerker Ewoud Altena het recent mee dat een man tegen de afspraken in ’s nachts op pad was om te werken. „We hebben contact gelegd met de piketofficier van justitie en die heeft hem door de politie laten aanhouden.”

Altena zegt dat de ondertoezichtgestelde zich meestal aan de afspraken houdt. „Dat is ook niet verrassend, want mensen met een enkelband hebben vaak een flinke stok achter deur. Ze hebben de gevangenis vaak langere tijd vanbinnen gezien en willen niet terug. Overtreding van de regels laten ze daarom wel uit hun hoofd.”

De reclasseringswerker zegt nooit bang geweest te zijn tijdens begeleiding van ondertoezichtgestelden. „In principe doen we het eerste gesprek bij iemand thuis met twee personen. Ook voorafgaand aan het toezicht door de reclassering zijn er al gesprekken geweest zodat we weten wat voor vlees we in de kuip hebben.”

Altena begeleidt momenteel veertien mensen van wie er tien een locatiegebod of locatieverbod hebben. „Een locatiegebod helpt mannen zoals Cabdow om het dag-nachtritme om te draaien, afstand te nemen van oude vrienden en weer structuur en een dagbesteding in hun leven te krijgen. Ledigheid is immers narigheid.”

Wetsvoorstel

Staatssecretaris Teeven heeft een wetsvoorstel om meer veroordeelden met een enkelband naar huis te sturen door de Tweede Kamer geloodst. De Eerste Kamer moet zich nog over die wet buigen, maar daar dreigt een meerderheid tegen het plan te stemmen, zo bleek twee weken geleden. Teeven zou zich volgens ingewijden al hebben neergelegd hebben bij een ”nee” van de Senaat.

Mariska Cheret, woordvoerder van Reclassering Nederland, zou het jammer vinden als het plan sneuvelde. „De enkelband is een prima oplossing, mits er sprake is van toezicht door de reclassering. Hoewel elk misdrijf bestraft dient te worden, is alleen afstraffen vaak niet voldoende. Het gaat om een gedragsverandering bij de veroordeelde. Een enkelband kan hem of haar stapsgewijs laten terugkeren in de maatschappij en hij scheelt veel geld. Een dag detentie kost 217 euro, een dag toezicht met een enkelband 50 tot 70 euro.”