Tijdens een rondetafelgesprek in Amersfoort vrijdag blikten enkele nauw­betrokkenen van destijds terug op het eerste NMP. Onder anderen prominenten, zoals oud-premier Lubbers en toenmalig minister Nijpels van VROM.

Het NMP uit 1989 was vooruitstreven en vernieuwend. Het richtte zich op de lange termijn. Beleidsmakers leerden een generatie vooruitkijken. En waar milieubeleid jarenlang versnipperd was, kwamen thema’s als water, bodem, lucht, energie, geluid en ruimtelijke ordening opeens bij elkaar. Verschillende departementen met doorgaans tegengestelde belangen werkten toen nauw samen.

„De betekenis van het NMP is groot. Het was het eerste plan dat ”duurzame ontwikkeling” als leidraad opnam”, zegt Nijpels. „Daarnaast werd toen al het begrip ”circulaire economie” gepresenteerd, compleet met grafiekjes. Het concept is nu enorm populair.”

Chris Kuijpers, directeur-generaal van het ministerie van Infra­structuur en Milieu, duidt het eerste NMP met de bewoordingen „stevige ambitie” en „meer planmatig, minder incidentgericht.”

Bruisende club

Joke van Wensem, destijds werkzaam bij het ministerie van VROM, schetst de ambitieuze sfeer die er in 1989 heerste. „Het was destijds een bruisende club. Iedereen op het ministerie was enthousiast om aan de slag te gaan. Dat enthousiasme lijkt tegenwoordig minder.”

Oud-premier Lubbers oogstte destijds lof voor het NMP. „Toen het plan er eenmaal was, kreeg het spoedig publiciteit. Zo belde de Franse minister Michel Rocard mij al snel. Hij vond het een fantastisch plan. Uiteindelijk leidde het tot een grote, internationale conferentie in Den Haag. Het plan kreeg vleugels buiten Nederland.” Job van den Berg, werkzaam bij Royal HaskoningDHV en vanaf het eerste uur betrokken bij de milieuplannen: „Het NMP is een blauwdruk geweest voor het Euro­pees milieubeleid. De huidige Europese regelgeving, waarin geen middelen maar doelstellingen centraal staan, komt voort uit het NMP.”

Anno 2014 is Nederland terug­gezakt naar de middenmoot als het gaat om milieu en duurzaamheid. Geformuleerde ambities gingen overboord. Allerlei doelstellingen verdwenen stilletjes uit nieuwere edities van het NMP. Van den Berg: „Binnen de EU behoren we tot de achterhoede als je kijkt naar de toestand van bodem, water en lucht.” Nijpels: „En op het gebied van energie loopt Nederland hopeloos achter. We hebben ons in slaap laten sussen. Er zijn vijf kabinetten in tien jaar tijd geweest. Duurzame energie heeft weinig aandacht gekregen. Nu moeten we de achter­stand inhalen.”

Nijpels is tegenwoordig voorzitter van de borgingscommissie die erop toeziet dat de doelstellingen uit het energieakkoord –dat vorig jaar september is gesloten– worden gehaald. „Het wordt een heidens karwei om het akkoord strak uit te voeren. De doel­stellingen liggen vast, daar houden we de politiek ook aan.”

Directeur-generaal Kuijpers relativeert het achterlopen van Nederland op milieugebied. „Op het gebied van afval zijn we nog steeds koploper, en wat circulaire economie betreft ook. We kunnen elkaar wel de put in praten, maar dat hoeft niet.” Er is veel technische kennis in Nederland, aldus de aanwezigen, maar die moet internationaal wel verkocht worden.

Dat milieubeleid geregeld niet van de grond komt, heeft ook te maken met het gevoel van urgentie dat ontbreekt in de samen­leving. Nijpels weet wat dat betreft wel raad. „Ik zeg altijd: voor goed milieubeleid heb je een ‘mooie’ ramp nodig. Dan kunnen er opeens wel maatregelen genomen worden. Zoals toen er dioxine in kaas werd gevonden. Toen zijn er in twee weken strenge maatregelen doorgevoerd in de industrie. Geen Kamerlid durfde te protesteren.”