De centrumrechtse regering in Warschau probeert binnen de EU een belangrijke rol te spelen in het voortdurende overleg over de crisis in buurland Oekraïne. Zij hoopt dat die opstelling haar electoraal gezien geen windeieren legt. De regerende partij Burgerplatform heeft de afgelopen weken, in de aanloop naar de Europese verkiezingen van zondag, geprobeerd alle aandacht te richten op Oekraïne. Weg van binnenlandse kwesties, „want daarop kunnen de kiezers Burgerplatform veel gemakkelijker bekritiseren na zes jaar bestuur”, verklaart Lukasz Lipinski. Hij is analist bij de denktank Polityka Insight in Warschau.

Energie-unie

En dus lanceerde premier Tusk onlangs een voorstel voor de oprichting van een Europese energie-unie die de EU moet wapenen tegen crises zoals het Russisch-Oekraïense conflict. „De voorbije weken hebben geleerd dat Europa moet streven naar solidariteit op het vlak van energie”, zei Tusk in Tychy, een stad in de zuidelijke steenkoolregio Silesia. Hij presenteerde er de zes pijlers van zijn plan: een solidariteitsmechanisme voor de gasbevoorrading, EU-financiering om die energiesolidariteit vooral in Oost-Europa te garanderen, collectieve energieaankopen, steenkool als geaccepteerde energiebron, ontginning van schaliegas en de radicale diversificatie van de gastoevoer naar de EU.

„Het is erg ontgoochelend dat maatregelen rond energiebesparing hierin volledig ontbreken, hoewel die centraal stonden in de besluiten van de Europese Raad in maart over de Krimcrisis”, meent Julia Michalak van ngo Climate Action Network (CAN) Europe. „Als de crisis in Oekraïne de regering niet heeft doen beseffen dat energie-efficiëntie de gemakkelijkste en goedkoopste manier is om de Europese energiebevoorrading veilig te stellen, dan weet ik het ook niet meer.”

Het pleidooi van Tusk voor steenkool en schaliegas klinkt erg Pools. De EU heeft geen bindend schaliegasbeleid en landen als Frankrijk en Bulgarije hebben zelfs een moratorium op de ontginning ervan. Tegelijk maken de EU-klimaatdoelstellingen een comeback van steenkool erg onwaarschijnlijk. Volgens Michalak zijn de steenkool en het schaliegas in het zespuntenplan bedoeld voor de Poolse kiezers, om te bewijzen dat het de regering menens is als het gaat om de inzet van die energiebronnen, en als onderhandelingsmiddel om concessies van Brussel te verkrijgen.

De regering-Tusk heeft er alles aan gedaan om in schaliegas geïnteresseerde buitenlandse bedrijven aan Polen te binden. Zo werd milieuminister Marcin Korolec ontslagen tijdens de VN-klimaattop vorig jaar, naar verluidt omdat hij te weinig positief stond tegenover schaliegas. Maar onlangs zette het Franse Total als vierde bedrijf een punt achter zijn onderzoek in Polen, omdat het schaliegas er schaarser blijkt dan gedacht.

Verder begint de Poolse nationale consensus over steenkool barstjes te vertonen. Bijna 90 procent van de elektriciteit in Polen is van kolen afkomstig en in de energiestrategie van de regering blijft steenkool een hoofdrol vervullen tot 2060. De regering van Tusk is er niet in geslaagd de Europese klimaatdoelstellingen af te zwakken en het is op dit moment nog onduidelijk hoe ze aan dat klimaatbeleid uitvoering zal geven met de door steenkool aangedreven nationale economie.

In Polen heerst nog de perceptie dat steenkool een goedkope energiebron is. Maar deze maand deed een studie van een denktank in Warschau flink wat stof opwaaien. Ze bewees namelijk dat de Poolse subsidies voor steenkool in de periode tussen 1990-2012 zijn gestegen tot 40 miljard euro.

Financiering gestopt

In 2013 heeft een aantal financiële instellingen, waaronder de Wereldbank en de Europese Investeringsbank, de financiering van steenkool aan banden gelegd. Geld lenen bij hen voor Poolse kolen is niet meer mogelijk.

Bovendien moet Polen de EU-richtlijn voor Industriële Emissies implementeren. Dat betekent dat vanaf 2016 striktere vervuilingsnormen gelden voor energiecentrales. Centrales die zich daar niet aan houden, worden gesloten.

Maar inmiddels is het gelukt tegemoetkomingen vanuit Brussel binnen te halen. In februari stond de Europese Commissie Polen toe dat 73 van zijn energieproductie-eenheden vrijgesteld zijn van de emissierichtlijn. Daarbij gaat het onder andere om twee gedateerde eenheden van de steenkoolcentrale Belchatow, de grootste CO2-uitstoter van Europa.

Claudia Ciobanu (IPS)