Dat betoogt het document ”Rechtfertigung und Freiheit. 500 Jahre Reformation 2017” (Gütersloher Verlagshaus, Gütersloh, 112 blz.), dat de Evangelische Kirche in Deutschland (EKD) gisteren in Berlijn presenteerde. Het document is een grondleggend stuk voor de komende herdenking van 500 jaar Reformatie.

De brochure, geschreven door een commissie onder leiding van prof. dr. Christoph Markschies (Berlijn), typeert de Reformatie als een religieuze gebeurtenis met een wereldhistorische betekenis. Het ziet de rechtvaardiging als de kernstuk van de theologie van de Reformatie en voluit actueel voor de moderne mens. Centraal staat daarbij dat de verzoende verhouding tussen God en mens van God uitgaat en niet het resultaat is van menselijke inspanning. Zij is ook niet een eigen uitvinding van de Reformatie maar een nieuwe formulering van een oud inzicht van de kerk van alle eeuwen.

God rechtvaardigt de mens zonder enige voorwaarde van zijn kant, stelt het document. Hij geeft Zijn liefde aan de mens als Zijn schepsel, dat zich daarmee door Hem aangenomen weet. Rechtvaardiging is een zaak die de mens áángezegd wordt van buiten, onafhankelijk van welke prestaties en werken dan ook. Dat was volgens de commissie juist de kern van Luthers strijd: God rechtvaardigt de zondaar, die nooit volkomen kan leven zoals God in Zijn wet van hem eist. Daarin ligt de bevrijdende boodschap van het Evangelie.

Sola’s

Het document beschrijft uitvoerig de vijf sola’s, die als ”ordeningsmodellen” van het nieuw ontdekte inzicht van de Reformatie als volgt worden geformuleerd: alleen Christus, alleen uit genade, alleen in het Woord, alleen op grond van de Schrift en alleen door het geloof. De brochure wil recht doen aan de oorspronkelijke intenties van de reformatoren in de zestiende eeuw, maar benadrukt dat er in de afgelopen vijf eeuwen veel is veranderd. Dat is onder meer op het punt van de visie op de Schrift (meer aandacht voor de menselijke totstandkoming ervan), het ambt (ontdekking van de gelijkheid van man en vrouw) en de houding ten opzichte van andere religies (respect voor het geloof van anderen en dat niet als onwaar afschrijven).

De centrale leerstukken van de Reformatie moeten opnieuw geactualiseerd worden, stellen de auteurs. „Reformatie is geen afgesloten gebeuren, maar een proces van vernieuwing dat zich voortzet.” Elke Reformatieherdenking is bepaald door de context van de tijd waarin die plaatsvindt. In de huidige tijd moet dat gebeuren in dialoog met de seculiere mens en de andere religies.

Open

De Reformatie mag niet pessimistisch betreurd worden als feit van kerksplitsing of onkritisch toegejuicht worden als een heilzaam accent op het individu, maar moet samen met de Rooms-Katholieke Kerk gevierd worden 
als een kerk van semper reformanda (voortdurend gereformeerd): een kerk die openblijft naar de naaste en de wereld. De Reformatie heeft niets nieuws gebracht, maar heeft „de boodschap van de vrijheid van de kinderen van God opnieuw ingescherpt.” Het ging de Reformatie wezenlijk om de vernieuwing van de éne kerk van Jezus Christus.

In het document zijn klassieke theologische noties weliswaar afgezwakt, maar niet verloren gegaan. Het is wel allemaal vlakker en algemeen menselijker geworden. De mens krijgt als mens een zelfstandige ”waardigheid” en is als zodanig geliefd bij God, niet afhankelijk van wat hij is. Gods genadige toewending en liefde gelden ieder mens. Geloof is het ja zeggen op Gods liefde. Dat geloof is geen zaak van vrije beslissing maar van Gods genade die gewerkt wordt door het Woord. Dat Woord klinkt in de kerk als de gemeenschap waarin mensen tot geloof komen. Tegelijkertijd stelt het document dat het wel of niet kerkelijk betrokken zijn niets zegt over het geloof van de mens.

Het document stelt nadrukkelijk dat de zóndaar gerechtvaardigd wordt. De zonde wordt vooral gezien als een gerichtheid op zichzelf die schade aanbrengt aan de verhouding tot God en de naaste. Zo wordt Luthers strijd om zijn zielenheil getypeerd als gedreven door „puur egoïsme.” Luther zou volgens het document later erkend hebben dat het hem, vooral bij het biechten, niet om God maar om hemzelf en zijn persoonlijke redding ging. Kernovertuiging van de Reformatie blijft dat de mens niet door zijn eigen werken rust en geborgenheid bij God vindt, maar dat Gods genade hem vrijmaakt van zijn gerichtheid op zichzelf en hem vrij maakt voor de anderen.

Heden

Het document maakt een sprong naar de huidige tijd door de ontdekking van de vrijheid in de Reformatie te verbinden met de verworvenheden van de moderne democratie en de seculiere rechtsstaat. De Reformatie maakt deel uit van „de moderne vrijheidsgeschiedenis.”

De EKD stelt zich met dit document in de lijn met het officiële document ”500 Jahre Reformation. Perspektiven für das Reformationsjubiläum 2017”, die de Lutherdekade (zie luther2017.de) inhoudelijk in kaart brengt. Daarin is vrijheid een kernwoord, een vrijheid van en voor de wereld. In het geloof wordt de mens tot persoon, door God erkend en zo vrij. In een vorig jaar verschenen EKD-uitgave ”Schatten der Reformation. Der lange Weg zur Toleranz” wordt de Reformatie als de voorloper van de moderne tijd, de verlichting en de moderne mondigheid getypeerd. De Reformatie heeft daarmee de grondslag gelegd voor de moderne grondrechten van godsdienst- en gewetensvrijheid.