Het lijkt erop dat het statiegeld op grote plastic flessen volgend jaar verdwijnt. De afschaffing van het systeem per 1 januari 2015 is opgenomen in de ”Raamovereenkomst verpakkingen”, dat een reeks afspraken voor de komende jaren betreft tussen het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de Vereniging van Nederlandse Gemeenten en het verpakkende bedrijfsleven (lees: de frisdrank­industrie en supermarkten).

Belangen

Sinds het begin van deze politieke discussie, die eigenlijk al sinds de jaren 90 loopt, slaan voor- en tegenstanders van het statiegeldsysteem elkaar om de oren met complexe kostenberekeningen, overeenkomsten en het wel of niet halen van doelstellingen. De discussie is zo ingewikkeld dat niemand meer begrijpt waar die nu precies over gaat. Of belangrijker: waar die eigenlijk over zou moeten gaan.

Het verpakkende bedrijfsleven wil van het statiegeld af omdat het ze naar eigen zeggen te veel geld en te veel rompslomp kost. Supermarkten zijn het beu om als afvoerputje van de overheid te worden beschouwd en de frisdrankindustrie zegt dat het statiegeld een belemmering vormt voor de verkoop. Ze hebben daarom liever dat de huidige statiegeldflessen, samen met het andere kunststofafval, in de ”Plastic Heroes”-bakken verdwijnen. Zij gaan ons, het Nederlandse volk, voorlichten, waarna wij massaal vanuit een besef van verantwoordelijkheidsgevoel de flessen in de oranje bakken gaan werpen.

Nu heb ik daar direct mijn twijfels bij. Natuurlijk, er zijn altijd wel mensen die zich inzetten voor een beter milieu en plichtsgetrouw de plastic flessen aanbieden voor recycling, zonder enige vorm van financiële prikkel. De rest van de flessen zal echter bij het restafval belanden en worden verbrand, of erger nog: op straat terechtkomen.

Experiment

Om het effect van statiegeld op menselijk gedrag aan te tonen, heb ik vanuit de actiegroep ”Statiegeld moet blijven” een sociaal experiment opgezet en met de camera vastgelegd. Argeloze burgers werden hiervoor geconfronteerd met een berg van 500 blikjes en plastic flesjes zonder statiegeld, met daarnaast een bord waarop de tekst ”gratis meenemen” stond. De berg afval leverde verbaasde blikken op, men gaf eens een schop tegen een blikje, maar niemand voelde zich geroepen om iets op te rapen. Vervolgens werd de berg vervangen door 500 plastic flessen mét statiegeld. In nog geen drie kwartier tijd was alles weg, tot op de laatste fles. Mensen haalden zelfs boodschappenkarretjes op bij de supermarkt, om maar zo veel mogelijk plastic flessen te kunnen meenemen.

Schade

Volgens mij toont het experiment wel aan dat het letterlijk en figuurlijk een waardeloos plan is om statiegeld af te schaffen, zeker in een tijd waarin we ons steeds meer bewust worden van de schadelijke gevolgen van plastic afval in het milieu. De plastic flessen komen via onze straten in grachten, kanalen en vervolgens in zee terecht. Overal op aarde, van tropische eilanden tot aan de diepste delen van onze oceanen, vinden we het plastic terug. Ons afval ligt al op plekken waar we zelf nog niet eens zijn geweest.

Het probleem met het plastic is dat het ook niet vergaat, maar opbreekt in kleine stukjes. Door de zeestromingen zijn er in onze oceanen vijf grote drijvende vuilnisbelten van plastic afval ontstaan, in de vorm van grote draaikolken: de zogeheten plastic soep. Eén ervan heeft al het formaat van twee keer de Verenigde Staten. De plastic deeltjes zijn bovendien zo fijn dat het onmogelijk is om ze uit het water te filteren. Kleine vissen zien het plastic vervolgens aan voor plankton en eten het; deze vissen worden weer opgegeten door grotere vissen en zo komt het plastic in onze voedselketen en uiteindelijk zelfs weer op ons bord terecht.

Uitbreiding

Het plastic afval dat we dagelijks weggooien wordt zelden gerecycled in een gesloten kringloop. Slechts 5 procent van het plastic dat we produceren wordt teruggewonnen. Wij beschikken in Nederland over een statiegeldsysteem dat ervoor zorgt dat 98 procent van de plastic flessen die op de markt worden gebracht weer terugkomt en vervolgens wordt gebruikt voor de productie van nieuwe flessen. Daarom moet het statiegeldsysteem volgens mij niet worden afgeschaft, maar juist ook worden ingevoerd op bijvoorbeeld die kleine plastic flesjes die overal rondslingeren. Laten we gewoon eens ophouden met al die ingewikkelde rapporten en berekeningen en gewoon ons gezond verstand gebruiken, door te zeggen: statiegeld moet blijven.

De auteur is initiatiefnemer van de actiegroep ”Statiegeld moet blijven”.