Op de hoek van de Valeriuslaan en de Marnixstraat in Harderwijk staat een klein, donkerbruin gebouwtje met een piramidevormig dak. Rechts van de voordeur staat op een bord geschreven: ”Ger. Gem. in Ned.; zondagdiensten 9.30 en 15.30 uur”.

In de hal meldt een mededelingenbord twee kerkdiensten waarin een predikant voorgaat: donderdag 19 juni, ds. A. Schultink uit Gouda, dinsdag 15 juli ds. A. van Voorden uit Opheusden. De dienst op 15 juli zal de laatste zijn. Ds. Van Voorden, de consulent, sluit dan de kanselbijbel.

Op een rek liggen een paar Bijbels en wat psalmboeken, en ook een paar mutsen en hoeden. „Die zijn voor de gasten”, zegt mevrouw N. van Meerveld. Ze is met het gebouwtje vergroeid. Haar man was 26 jaar diaken. „Mijn man heeft hier ontzettend veel werk verricht. En ik ben toezichthoudster, schoonmaakster en pleinwacht. Ook heb ik vijftig jaar lang het orgel bespeeld.”

Het besluit om de gemeente op te heffen viel eerder dit jaar op een vergadering van de classis oost. Het bleek niet langer mogelijk om in de ambten te voorzien. Daarnaast bleef het ledental teruglopen. Op dit moment telt de gemeente 22 leden en 19 doopleden. Er is nog één ambtsdrager, diaken G. van Sligtenhorst.

De gemeente werd bijna zestig jaar geleid door ouderling E. van Bentum. Vanwege zijn hoge ouderdom is hij niet meer in staat de gemeente te dienen. Van Bentum is inmiddels verhuisd naar Huize Avondrust in Opheusden.

Het kerkje aan de Marnixstraat werd gebouwd in 1979. Voorheen kerkte de gemeente aan de Schoolsteeg. „Maar dat gebouwtje was oud, en we zaten daar te midden van horeca. We waren blij dat we hier een nieuwe kerk konden bouwen. Het meeste werk is toen gedaan door vrijwilligers uit de gemeente.”

Zowel links als rechts van het gangpad staan twaalf rijen banken op rode plavuizen. Aan het kerkdak hangen viermaal drie lichtbollen. „Er zijn 144 zitplaatsen”, zegt mevrouw Van Meerveld (76). „Op zondag zitten er nu hooguit dertig mensen, maar vroeger zat het vol. Bij diensten van ds. F. Mallan hadden we weleens meer dan 200 bezoekers. Dan stond het middenpad vol met stoelen. Alleen bij doordeweekse diensten kan het nog weleens druk zijn. Dan komen de mensen uit de hele regio.”

Mevrouw Van Meerveld is zestig jaar lid van de gereformeerde gemeente in Nederland te Harderwijk. „We zijn hier getrouwd, hebben hier belijdenis gedaan. In deze kerk hebben we vijf kinderen laten dopen en vier van hen zijn in deze kerk getrouwd. Ik vind het heel erg dat hier straks geen kerk meer wordt gehouden en dat de gemeente uiteenvalt. Dat is heel wat, hoor.”

Links van de kansel hangt het psalmbord. Zondag is er een preek gelezen over zondag 14 van de Heidelbergse Catechismus. Rechts van de kansel staat het orgel, een Johannus opus 15, met de speakers in de opbouw.

Achterin bevindt zich de consistorie, waar ook de catechisaties en de vergaderingen werden gehouden. Tegen de muur rechts staat een traporgel. Aan de linkerwand hangt de kalender van de Gereformeerde Bijbelstichting.

Groot gemis

Welke bestemming het gebouw gaat krijgen is nog onduidelijk, zegt mevrouw Van Meerveld. Ze ziet verschillende mogelijkheden: een peuterspeelzaal, een crèche, een bibliotheek, een ontmoetingsruimte voor ouderen uit de buurt. De leden zullen kerkelijk onderdak vinden in De Beek-Uddel of in Elspeet, denkt mevrouw Van Meerveld. Waar gaat ze straks zelf heen? „Ik weet het nog niet. Ik ben bang dat ik op mijn leeftijd nergens meer kan wennen.”

Naast het kerkje aan de Marnixstraat staat de pastorie van ds. J. C. Schuurman, hervormd predikant te Harderwijk. Wat vindt hij ervan dat de gereformeerde gemeente in Nederland verdwijnt? „Erg jammer. Het is natuurlijk altijd jammer als er een kerk moet sluiten. Maar de reformatorische kerken zijn in deze stad al niet sterk vertegenwoordigd, en de oud gereformeerde gemeente is ook al opgeheven. Nu dit kerkje sluit, verdwijnt er opnieuw een kerkverband uit Harderwijk. Dat zie ik als een groot gemis. Het heeft natuurlijk te maken met de tijdgeest, waardoor er kerken moeten worden gesloten.”

Vooral voor de ménsen van de gereformeerde gemeente in Nederland vindt ds. Schuurman het erg. „Het gaat hier om heel trouwe kerkmensen. Op zondagmorgen komen we elkaar buiten weleens tegen, en altijd is er een groet en een vriendelijk woord, heel hartelijk.”

Violen

Aan de Korte Hogeweg staat het kerkje van de oud gereformeerde gemeente. Daar werd in de zomer van 2012 de laatste dienst gehouden. Ook daar kon men niet langer in de ambten voorzien. Op het laatst telde de gemeente nog zo’n tien à vijftien leden, onder wie twee manslidmaten.

Het is een mooi kerkje, aan de Korte Hogeweg, met rode pannen gedekt. De dubbele deuren zijn gesloten. Boven in de gevel staat: ”Anno 1928”. Links van het kerkje staat de voormalige pastorie. In de bak naast de voordeur bloeien violen, maar de woning staat leeg. Op de brievenbus zit een sticker: ”Geen ongeadresseerd drukwerk”.

Tussen de kerk en het woonhuis zit een smalle steeg, de toegang naar de achterkant van de woning. Een zijruitje van de kerk is stuk. Aan de andere kant van de kerk ligt, achter een afgesloten schutting, het pad naar de consistorie.

De oud gereformeerde gemeente in Harderwijk ontstond in 1930 als een vrije oud gereformeerde gemeente. In 1944 werd ze opgenomen in het verband van de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland. De terugloop van de Harderwijkse ogg was sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw gaande. Sinds 1999 was ze een afdeling van Grafhorst. De kerk is inmiddels verkocht aan de buurman, de pastorie aan een andere koper.

Oude schrijvers

Janny Pul-Kleijer (62) was jarenlang verbonden met de ogg te Harderwijk. Eind jaren zeventig verhuisde ze met haar man Jan, die in 2011 aan een ernstige ziekte overleed, van Ermelo naar Harderwijk. Vanaf dat moment was het gezin lid van de oud gereformeerde gemeente aan de Korte Hogeweg. De jongste drie van de zeven kinderen werden er gedoopt, de meesten deden er belijdenis en de enige dochter trouwde er.

De gemeente is „altijd klein geweest”, zegt mevrouw Pul in de woonkeuken van haar vrijstaande huis aan de doorgaande weg tussen Harderwijk en Ermelo. Er was een periode dat er enkele tientallen leden, één ouderling en twee diakenen waren. Rond 1980 werd Pul diaken. „Hij vond het heel moeilijk, maar heeft gemeend het te moeten aannemen. Het is hem toch opgelegd.”

Uiteindelijk bleef Pul als enige ambtsdrager over. „Jarenlang las hij elke zondag twee preken, altijd oude schrijvers. Af en toe hielp een jongen die in het huis naast de kerk woonde met lezen. Ds. W. Kamp uit Grafhorst, de consulent, zei dat hij dat mocht doen. Dat was voor mijn man een verlichting. Jan is ook wel gevraagd voor ouderling, maar het was voor hem heel duidelijk: hij was diáken, al deed hij jarenlang ook veel werk van een ouderling.”

Het hele gezin was nauw bij de kerk betrokken. „Het werk van koster en organist, het schoonmaken van de kerk, we deden het met elkaar.” Toen het gezin naar een woning aan de Harderwijkerweg –gemeente Ermelo– verhuisde, bleef het toch in Harderwijk kerken, omdat Pul er diaken was.

Hij is dat tot het eind van zijn leven gebleven. „Tot twee weken voor zijn sterven in september 2011 kwam hij in de kerk. Op het laatst las hij niet meer, maar deed hij wel het gebed. Hij heeft altijd gehoopt dat er een oplossing zou komen voor de ambten, maar hij heeft het uiteindelijk mogen overgeven.”

Belijdenis

Zoon Gijs Pul (33) uit Uddel bewaart goede herinneringen aan de periode dat hij in Harderwijk kerkte. Als jongen had hij geen leeftijdsgenoten in de kerk, maar hij ervoer het niet als een gemis. „Ik wist niet beter.” Samen met zijn broers en zus kreeg hij catechisatie van ds. J. van Prooijen. „Hij kwam bij ons aan huis.”

Later gingen de Harderwijkse catechisanten naar consulent ds. Kamp in Grafhorst. „Ik heb met plezier catechisatie bij hem gevolgd. Hij wilde niet te diep ingaan op allerlei kerkelijke gewoonten en regels, maar legde ons de grondstukken van de waarheid uit. Ds. Kamp heeft veel zorg voor onze gemeente gehad.”

Samen met zijn oudere broer Jan, die nog geen twee jaar later bij een bedrijfsongeval om het leven zou komen, deed Gijs in augustus 2000 belijdenis. „Door een operatie van Jan werd de belijdenisdienst uitgesteld. Juist vanaf die periode kon ds. Kamp niet meer preken. Ds. A. Kort heeft toen de belijdenis afgenomen.”

Bij zijn huwelijk in 2004 ging Pul over naar de gereformeerde gemeente in Nederland te De Beek-Uddel, waar ds. A. van Voorden toen nog predikant was. „Het was ontzettend fijn om te zien dat daar een gemeente bij elkaar komt waar de ambten nog worden vervuld. En dat het Woord er zuiver wordt verkondigd. Dan mag je je er ook op je plek weten.”

Onderlinge zorg

Door zijn huwelijk kwam Pul, in het dagelijks leven garagehouder, in een aanzienlijk grotere kerkelijke gemeente terecht. „Het voordeel van een kleine gemeente is dat je meer met elkaar meeleeft. In de gemeente De Beek-Uddel hoor je soms dat mensen ernstig ziek zijn, maar je kent hen niet. Als je iets meer van elkaar weet is het makkelijker om zulke situaties ook in je eigen gebed mee te nemen.”

Terugdenkend aan de periode in de ogg te Harderwijk mist Pul vooral de preken van de oude schrijvers die er altijd werden gelezen. „Daar verlang ik vaak naar terug. Indertijd heb ik ze misschien weleens te weinig gewaardeerd. Nu spit ik graag in die preken.”

Pul noemt het positief dat een grote gemeente meer mogelijkheden heeft voor het bieden van onderlinge zorg. „Het is mooi om te zien wat mensen hier voor elkaar doen. En er zijn avonden voor de jeugd. Dat geeft ook een meerwaarde.”

Laatste dienst

In de zomer van 2012 werd de oud gereformeerde gemeente te Harderwijk opgeheven. „Je ziet op een gegeven moment dat het niet anders kan. Daar moet je je bij neerleggen, hoe triest het ook is. De Heere leidt alles, ook deze dingen”, zegt mevrouw Pul.

Ds. H. Molendijk uit Grafhorst leidde de laatste dienst. Hij sprak over Openbaring 14: 6 en 7, waarin onder meer deze woorden staan: „Vreest God, en geeft Hem heerlijkheid, want de ure Zijns oordeels is gekomen.”

Mevrouw Pul memoreert ook de laatste kerkdienst op de zondag daarvoor. „Mijn schoonzoon las een preek over 2 Korinthe 13:11a, waar in de Engelse vertaling staat: „Broeders, vaar wel.” Het opschrift boven de preek, de laatste uit het tiende deel van de serie ”De gangen van Gods Kerk” van Philpot, was: ”Het vaarwel”. Heel bijzonder.”

De leden van de gemeente te Harderwijk kerken sinds de opheffing in de ogg te Ermelo. Hoewel die mevrouw Pul niet onbekend was, kostte de overgang haar toch de nodige moeite. „We hadden ineens geen taak meer in de kerk. Het is anders dan voorheen, toen we nauw bij alles betrokken waren. Maar we kunnen gelukkig nog naar de kerk.”

Ze denkt geregeld terug aan de periode in het Harderwijkse kerkje, maar ervaart geen heimwee naar vroeger. „Je kunt niet leven bij iets wat geweest is. Kerken die sluiten gaan menselijkerwijs gesproken niet meer open. Dat zie je in heel Nederland. Het is een zorgelijke ontwikkeling.” Wel heeft ze terugkijkend een gevoel van „weemoed, omdat we in die kerk zo veel hebben meegemaakt en ook kennelijk hebben ervaren dat de Heere in ons midden was, hoewel we maar met een klein koppeltje waren.”

Gijs Pul noemt het „verdrietig” dat zowel in de oud gereformeerde gemeente als nu in de gereformeerde gemeente in Nederland te Harderwijk niet meer in de ambten kon worden voorzien. „Daar heb ik het weleens moeilijk mee gehad: is er dan niemand die een ambt kan vervullen? Dat is heel ingrijpend.”

Hij betreurt het dat er straks ook een einde komt aan de weekdiensten waarin een predikant voorgaat in de Harderwijkse gereformeerde gemeente in Nederland. „Die trokken ook altijd mensen uit de regio. Dat is straks verleden tijd. Dan is er weer een plek minder waar de waarheid wordt gehoord. Een groot gemis. Aan de andere kant: de Heere gaat door met Zijn werk. Dat mogen we ook ervaren.”

Lees ook:

GgiN te Harderwijk wordt opgeheven, RD, 26 maart 2014

Kerksluiting Harderwijk „emotioneel maar onontkoombaar”, RD, 4 juli 2013

Oud gereformeerde gemeente te Harderwijk opgeheven, RD, 15 juni 2012

Verslag van de herdenkingsdienst 50-jarig bestaan gemeente Harderwijk (De Wachter Sions, 08-08-2000)

Ingebruikname van het nieuwe kerkgebouw te Harderwijk (De Wachter Sions, 11-10-1979)

Nieuw kerkgebouw Gereformeerde Gemeente in Ned. te Harderwijk (De Wachter Sions, 12-10-1978)

Toetreding Harderwijk tot de GGiN (De Wachter Sions, 30-10-1953)

Instituering Harderwijk (De Saambinder, 08-06-1950)