Jaarlijks schrijven zo’n 25.000 senioren zich in voor HOVO-cursussen (Hoger Onderwijs voor Ouderen), waarin deze vakgebieden aan bod komen. Af en toe ruimt een universiteit of hbo-instelling een plekje in voor het orgel. Zo organiseerde HOVO Utrecht in 2012 een bezoek aan het orgelmuseum in Elburg en liet HOVO Alkmaar senioren vorig jaar kennismaken met de beroemde orgels in de Alkmaarse Laurenskerk.

De zevendelige cursus ”Het orgel: een muzikale tijdmachine”, waarin muziek, techniek en architectuur centraal stonden, is de eerste die het orgel zo uitgebreid aan bod laat komen, denkt prof. dr. Hans Fidom. De bijzonder hoogleraar orgelkunde aan de Vrije Universiteit in Amsterdam nam de afgelopen maanden 35 senioren, vooral jonge zestigers, mee op reis door het orgellandschap. „Verrassend genoeg was de helft van de cursisten vrouw en slechts een kwart orgelliefhebber. Driekwart van de ouderen was geïnteresseerd in muziek en greep deze mogelijkheid aan om kennis te maken met het orgel.”

De meeste bijeenkomsten vonden plaats op de VU. Twee keer verzamelden de vijftigplussers zich in het Amsterdamse Orgelpark. Ook stond een bezoek aan het Müllerorgel in de Haarlemse Bavo op het programma.

Fidom wandelde met de cursisten door zes eeuwen geschiedenis, van de middeleeuwen tot vandaag de dag. „De culturele geschiedenis, dus ook die van het orgel, staat niet op zichzelf, maar heeft verbanden met onder andere architectuur, politiek en met de mentaliteit van mensen. Orgelbouw en -muziek weerspiegelen de geschiedenis, bijvoorbeeld omslagpunten zoals de Franse Revolutie en de Eerste Wereldoorlog. Die oorlog bracht het vooruitgangsgeloof aan het wankelen. Dat zie je terug in de orgelbouw. De roep klonk om niet alleen te praten over barokke orgelbouwprincipes, maar deze in de praktijk als uitgangspunt voor nieuwbouw te gaan nemen. De gevolgen hiervan zijn vandaag nog merkbaar in de talrijke orgels met een barokke klankopbouw.”

De orgelcursus is aangeslagen. „In de vele enthousiaste mails die ik na afloop kreeg, vertellen cursisten dat ze er prachtig instrument en veel muziek hebben ontdekt. Ze hebben vooral genoten van de vele dwarsverbanden in de geschiedenis van Europa die werden gelegd. Dat het orgel een spiegel is, waarin ontwikkelingen op een nieuwe manier zichtbaar worden, hadden ze nooit gedacht.”

Er waren meer verrassingen. „Dat je tijdens de zomermaanden kunt kiezen uit een dikke duizend orgelconcerten wisten velen niet.”

Volgend jaar hoopt Fidom weer een breed opgezette HOVO-cursus over orgelbouw en -muziek te geven. „Bach vormt daarbij de rode draad. Zowel de Nederlandse componist Sweelinck, de Franse orgelbouwer Cavaillé-Coll als het improvisatieconcours in Haarlem zal aan de orde komen.”